پس از شهادت محمدعلی رجایی (دومین رئیس جمهوری اسلامی ایران) شورای مركزی حزب جمهوری اسلامی و نیز جامعه مدرسین حوزه علمیه قم به اتفاق آرا و علیرغم مخالفت حضرت آیت الله خامنه ای، ایشان را به عنوان نامزد ریاست جمهوری انتخاب كردند و امام خمینی كه سابقاً با تصدی روحانیون برای ریاست جمهوری موافق نبودند با نامزدی ایشان موافقت كردند. [1]
انتخابات در ۱۰ مهر ۱۳۶۰ برگزار شد و آیت‌الله خامنه‌ای در دوره اول ریاست جمهوری با كسب اكثریت مطلق آراء (۹۵ درصد) به عنوان رئیس‌جمهور انتخاب شد. در ۱۷ مهر ۱۳۶۰ امام خمینی حكم ریاست جمهوری ایشان را تنفیذ كرد و آیت‌الله العظمی خامنه‌ای نیز در ۲۱ مهر به عنوان سومین رئیس‌جمهور اسلامی ایران در مجلس شورای اسلامی سوگند یاد كردند.
آیت‌الله خامنه‌ای ریاست جمهوری خود را در حالی آغاز كرد كه نهاد ریاست جمهوری از ساختار مناسبی برخوردار نبود و ساختار نظام نوپای جمهوری اسلامی ایران شكل نگرفته بود. گروههای مشاور و كارگروهها برای كمك به رئیس‌جمهور در انجام وظایف قانونی نیز هنوز تشكیل نشده بود و این امر مشكلات فراوانی را برای عملكرد رئیس‌جمهور پدید می‌آورد. آیت‌الله خامنه‌ای در ابتدا بخشی از تلاشهای خود را معطوف ساختارسازی برای دفتر رئیس جمهور و نهاد ریاست جمهوری كرد و به تدریج، دفتر ریاست جمهوری با چندین مشاور و كارگروه شكل گرفت. [2]
با تمام مشكلاتی كه در دوره اول ریاست جمهوری آیت‌الله خامنه‌ای وجود داشت، سرفصل برنامه‌های معظم له به شرح زیر بود:
با وجود اینكه جنگ تحمیلی مشكلات فراوانی برای كشور ایجاد كرده بود و جمهوری اسلامی در اولین سال‌های حیات خود قرار داشت، اما در كنار همه ساختار سازی های صورت گرفته كه در راس برنامه های حضرت آیت الله خامنه ای قرار داشتند توجه به اقتصاد و فرهنگ مردم در راس استراتژی ایشان قرار داشت.
همچنین انتخابات چهارمین دوره ریاست جمهوری كه در مرداد ماه سال 1364 برگزار شد، حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای بنا به توصیه دوستان و تكلیف حضرت امام (ره) بار دیگر كاندیدا و با كسب بیشترین آرا به عنوان رئیس جمهور منتخب مردم انتخاب شدند. این رای توسط حضرت امام خمینی (ره) تنفیذ شد و حضرت آیت الله خامنه ای چهار سال دیگر عهده دار این سمت شدند.
حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای با توجه به تجربه مشكلات و اختلاف‌نظرها با برخی اعضای هیئت دولت در چهار ساله اول ریاست جمهوری، مایل نبود برای دومین بار در انتخابات ریاست جمهوری شركت كنند ولی پس از آنكه امام خمینی (ره) آن را تكلیف شرعی ایشان دانستند، تصمیم گرفتند كه در انتخابات چهارمین دوره ریاست جمهوری كاندیدا شوند. در دوره‌ی چهارساله دوم نیز ضمن ادامه‌ی برنامه‌های دوره اول كه در رأس آنها جنگ تحمیلی قرار داشت، سیاست ها و برنامه هایی در دستور كار قرار گرفت كه اهم آنها را اینگونه می توان خلاصه كرد:
با همه مشكلاتی كه در دوره ریاست جمهوری هشت ساله حضرت آیت الله خامنه ای در بعد داخلی و بین المللی وجود داشت، دوره ریاست جمهوری ایشان از جمله دوران های بسیاری طلایی انقلاب بوده و بسیاری از اقدامات ایشان به عنوان شاخصی ماندگار ثبت شده اند. این ویژگی ها به شرح زیر است:
توجه آیت الله خامنه‌ای به نقش مردم از اركان سیاست های ایشان بوده و این موضوع سیاستی بود كه آیت الله خامنه ای در ارائه چهره واقعی از انقلاب ایران در مجامع بین المللی در دستور كار خود داشت و حمایت مردم از انقلاب اسلامی را هم بر همین مبنا می دانست.
آیت‌الله العظمی خامنه‌ای معتقدند جمهوری اسلامی، انقلاب و نظام، كارش مردمی است و مردم از ریزترین كارها مطلع می شوند، مگر آن چیزهایی كه گفتنش مفسده‌ای بار بیاورد. معیارها، فهم و درك مردم از انقلاب است. نظام ما، نظام مردمی است، نه نظام حزبی كه ریسمان‌هایش به نقطه‌ای وصل است و در آن نقطه، یك حزب نشسته و هر كاری كه می خواهد، انجام می دهد.
در راستای همین سیاست نیز بود كه رسیدگی به معیشت مردم در مورد توجه ویژه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای قرار داشت. لذا حضور بدون غیبت معظم له در جلسات شورای اقتصاد كه برای مبارزه با وضع بد توزیع و گرانی اشیاء و موادی كه مورد احتیاج مصرفی مردم و نابسامانی وضع كالا و همكاری گسترده ای با دولت از این واقعیت حكایت دارد.
بر همین اساس می‌توان دریافت مردم در تفكرات آیت‌الله العظمی خامنه‌ای جایگاه والایی داشت و این مسئله در تمام دوران مدیریتی معظم له به خصوص در سیاست های كلان جنگ نمود بارزی داشت. حضور آیت‌الله العظمی خامنه‌ای در جبهه های جنگ نه تنها به عنوان عامل روحیه بخش رزمندگان اسلام بود بلكه جلوه ای دیگر از مردمی بودن این انقلاب و نظام بود.
2- تبعیت كامل حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای از امام (ره)
یكی از جلوه‌های ویژه مدیریت ایشان در دوره ریاست جمهوری تبعیت از حضرت امام خمینی(ره) و گذشت از مواضع خود در مقابل خواست رهبری و منافع ملی بود. این مسئله در انتخاب نخست وزیر دوره دوم ریاست جمهوری ایشان و قبول نظر حضرت امام خمینی به عینه دیده می شود. در این مقطع حضرت آیت الله خامنه ای موافق نخست وزیری دوباره موسوی نبودند اما به دلیل برخی حوادث و خواست حضرت امام خمینی (ره) حضرت آیت‌الله خامنه‌ای دستور امام خمینی (ره) را اطاعت كردند.
برای نمونه برخی نظامی‌ها نزد امام (ره) رفتند و ابراز كردند كه پیشرفت در جبهه‌های جنگ منوط به نخست‌وزیری دوباره مهندس موسوی است. امام خمینی نیز به جهت مصلحت جنگ این نظر را پذیرفتند و به آیت‌الله خامنه‌ای حكم كردند كه مهندس موسوی را به عنوان نخست‌وزیر معرفی كند. آیت‌الله خامنه‌ای در اطاعت از حكم امام و علیرغم نظر مخالف خود، وی را به مجلس معرفی كرد. این مسئله از جمله مواردی بود كه آیت الله خامنه ای در دوره حساس جنگ با تبعیت از امام خمینی(ره) اطاعت عملی از ولی فقیه را نشان داد.
3. سفرهای داخلی آیت‌الله العظمی خامنه‌ای
دیدار با اقشار مختلف مردم، بازدید از مؤسسات و سازمان‌های گوناگون، شركت
در مراسم افتتاح طرح‌ها، شركت در همایش‌ها و سفرهای استانی از دیگر
برنامه‌ها و اقدامات آیت‌الله خامنه‌ای در دوره ریاست جمهوری بود. حفظ
ارتباط با مردم به ویژه خانواده‌های شهدا از راهبردهای اساسی آیت‌الله
خامنه‌ای در دوره ریاست جمهوری بود.
همچنین، سفرهای آیت‌الله خامنه‌ای به استان‌ها و مناطق مختلف كشور، با هدف ملاقات با اقشار مختلف مردم، به‌ویژه قشر محروم و آشنایی با مسائل و مشكلات آنها از نزدیك، رفع اختلافات مقامات محلی، پیگیری مسائل مربوط به جنگ و همكاری سپاه و ارتش، دیدار با علما و بزرگان شهرها و روستاها، بررسی مسائل و مشكلات اقتصادی و مانند آن از جمله ابتكارات، فعالیت‌های مستمر و مؤثر معظم له بود.
4. فعالیت‌های سیاسی و فرهنگی حضرت آیت الله خامنه ای
مسئله فرهنگ و مقابله با فرهنگ غیر اسلامی از جمله مسائل و دغدغه های حضرت آیت الله خامنه ای بوده است. اهمیت این مسئله در تفكرات ایشان را می‌توان در دوران مسئولیت معظم‌له در ریاست جمهوری هم به وضوح مشاهده كرد و تصدی ایشان بر ریاست ستاد انقلاب فرهنگی و شورای عالی انقلاب فرهنگی از اهمیت این موضوع حكایت دارد.
در ۸ شهریور ۱۳۶۲ آیت‌الله خامنه‌ای، اولین ترمیم عمده در ستاد انقلاب
فرهنگی را براساس حكم امام خمینی عهده‌دار شد. امام این حكم را در پاسخ به
استعلام ایشان به مناسبت بازگشایی دانشگاه‌ها صادر كرد. آیت‌الله العظمی
خامنه‌ای، دومین ترمیم در ستاد انقلاب فرهنگی را بر اساس پیام امام خمینی
در ۱۹ آذر ۱۳۶۳، اجرا كرد.
در این ترمیم، ستاد انقلاب فرهنگی به شورای عالی انقلاب فرهنگی تغییر نام داد و رئیس‌جمهور رئیس این شورا شد. آیت‌الله خامنه‌ای این سمت را تا پایان دومین دوره‌ی ریاست جمهوری خود در تیر ۱۳۶۸ عهده‌دار بود و در این سال‌ها در تدوین سیاست‌های مهم فرهنگی كشور نقش مؤثری ایفا كرد.
در زمینه مسائل فرهنگی و فعالیت شورای عالی انقلاب فرهنگی، تلاش آیت الله العظمی خامنه ای در مدت كمی بیش از شش ماه كه از تشكیل آن به دستور امام (ره) می گذشت، تشكیل ۳۱ جلسه فشرده بوده است كه طی آنها مباحث كلان فرهنگی كشور و اتخاذ سیاست مشخص و هماهنگ در سطح كشور و اتخاذ تصمیمات مناسب انجام شده است.
5. احیای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران
از جمله اقدامات بسیار مهمی كه حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای توجه ویژه ای به آن داشتند شكل‌دهی به سیاست خارجی متناسب با آرمان های جمهوری اسلامی ایران و فعال كردن دستگاه سیاست خارجی بود. مجموعه اقداماتی كه ایشان در رابطه با سیاست خارجی در دستور كار داشتند به شرح زیر است:
آیت الله خامنه ای در گزارش خود از عملكرد دوره اول ریاست جمهوری در زمینه مسائل سیاست خارجی می فرمایند:
"...در مسائل سیاست خارجی كه فعالیت بسیار گسترده ای در این قسمت بود و من در این مدت ۱۸۵
جلسه با شخصیت‌های سیاسی و نمایندگان سیاسی خارجی داشتم، و حدود هزار و
سیصد نامه و پیام به سران كشورها و رؤسای جمهور در این مدت فرستادم ..."[4]
در دوران هشت ساله‌ی ریاست جمهوری آیت‌الله خامنه‌ای دستگاه سیاست خارجی و دیپلماسی ایران فعال تر شد و چهره واقعی‌تری از انقلاب اسلامی ایران به جهان معرفی شد. از اقدامات مهم آیت‌الله خامنه‌ای در زمینه‌ی سیاست خارجی می‌توان به برقراری ارتباط منسجم با گروههای سیاسی شیعی در افغانستان، عراق و لبنان و ایجاد تفاهم بین آنها و تشكیل مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق اشاره كرد. به طوری كه اختلاف بین آنها را به وحدت و اتحاد بر ضد دشمن مشترك‌شان تبدیل كرد.
تشكیل حزب وحدت اسلامی از احزاب هشت‌گانه افغانستان كه به رقابت زیان‌بار آنها پایان داد و نیز تشكیل مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق از مصداق‌های مهم این رویكرد است. در این دوره، به دامنه حمایت ایران از مبارزان اسلامی در لبنان، فلسطین، عراق و افغانستان افزوده شد و پشتیبانی ایران به احزاب و گروههای اسلامی در آن كشورها جایگاه منطقه‌ای و بین‌المللی قابل ملاحظه‌ای بخشید.
یكی از شاخص‌های توسعه سیاست و روابط خارجی، سفرهای رئیس‌جمهور به كشورهای مختلف برای توسعه روابط بود كه در دوره‌ی اول ریاست جمهوری شروع شد و در دوره‌ی دوم توسعه یافت. ایشان در دوره‌ی اول ریاست جمهوری از ۱۵ تا ۲۰ شهریور ۱۳۶۳ به كشورهای سوریه، لیبی و الجزایر و در دوره‌ی دوم از ۲۳ دی تا ۳ بهمن ۱۳۶۴ به كشورهای آسیایی و آفریقایی پاكستان، تانزانیا، زیمبابوه، آنگولا و موزامبیك سفر كردند. از ۱۱ تا ۱۵ شهریور ۱۳۶۵ برای شركت در هشتمین اجلاس سران كشورهای غیرمتعهد در هراره مجدداً به زیمبابوه سفر كرد.
در این سفر در اجلاس سران سخنرانی كرد و با برخی از سران كشورهای غیرمتعهد دیدار و گفت‌وگو كردند. از ۲ تا ۶ اسفند ۱۳۶۷ به كشورهای یوگسلاوی و رومانی و از ۱۹ تا ۲۶ اردیبهشت ۱۳۶۸ به كشورهای چین و كره شمالی سفر كرد.
آیت‌الله خامنه‌ای در ۳۱ شهریور ۱۳۶۶ در چهل و دومین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد شركت كرد و در سخنرانی خود دیدگاه‌ها و مواضع اصولی جمهوری اسلامی ایران را برای سران دولت‌های جهان تشریح كردند. این اولین حضور رئیس جمهور اسلامی ایران در مجمع عمومی سازمان ملل متحد بود.
نكته حائز اهمیت در سفر به سازمان ملل، استقبال عظیم ایرانیان و مسلمانان مقیم نیویورك و اصحاب مطبوعات بین‌المللی از ایشان و فعالیت‌های ایشان برای تبیین شرایط انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی و سیاست‌های استكبار جهانی در قبال ایران بود. همچنین امامت نماز جمعه مسلمانان نیویورك و سخنرانی در خطبه‌های آن نیز از نكات جالب و با اهمیت این سفر بود.
*** اهمیت سفر های خارجی آیت الله العظمی خامنه‌ای
سفرهای آیت الله خامنه ای در داخل و خارج و بخصوص دیدارهای بین المللی ایشان، دست آوردهای بزرگی برای انقلاب اسلامی داشت. شناساندن انقلاب اسلامی و اصول اساسی و ارزشهای والای آن، حقانیت جمهوری اسلامی در دفاع مقدس علیه استكبار جهانی، تبیین مواضع جمهوری اسلامی نسبت به مسائل مختلف جهانی، توضیح مسائل داخلی و زدودن شبهه ها و تردیدها از اذهان، تشریح انقلاب و دمیدن روح خودباوری و امید در مسلمانان و مستضعفان جهان و بالاخره انعكاس توجه و محبت حضرت امام قدس سره به مردم محروم، مسلمان و مستضعف جهان از یك طرف و انعكاس علاقه ها و محبتها و تاسی مسلمانان و مستضعفان به راه امام و پیام روشن انقلاب از طرف دیگر، بخشی از این رهآوردهاست. معظم له در طول مسؤولیتهای خویش به كشورهای سوریه، لیبی، پاكستان، هند، چین، الجزایر، موزامبیك، انگولا، تانزانیا، زیمبابوه، یوگسلاوی (سابق)، رومانی و كره شمالی سفر كرده‌اند.
اما یكی از فصلهای پرشور دوره دوم ریاست جمهوری حضرت آیت الله خامنه ای، عزیمت به نیویورك (مقر سازمان ملل متحد) برای شركت در چهل و دومین جلسه اجلاس عمومی آن سازمان در اواخر شهریور سال ۶۶ می باشد. معظم له با سخنرانی مهم خود، مواضع جمهوری اسلامی را در برابر امریكا و دنیای استكباری، با قوی‌ترین بیان و استدلال برشمردند و یاد سخنرانی شهید بزرگوار، محمد علی رجایی، رئیس جمهوری شهید را زنده كردند.
مقایسه این بیانات با سخنرانیهای قبل و بعد رؤسای جمهوری اسلامی ایران، نشانه های بزرگی از عظمت روحی و توكل عظیم و تبعیت مثال زدنی ایشان از حضرت امام خمینی قدس سره را برای مشتاقان روشن می كند.
مقام معظم رهبری، همچون امام خمینی(ره)، بی توجه به خوشامد یا بدآمد دنیای استكباری و تبعات آن، ضمن طرح اندیشه الهی اسلام و ویژگی‌ها و تاریخ پربركت اسلام، ویژگی‌های بارز انقلاب اسلامی و مواضع اصولی آن را مطرح كرده، سپس به مساله جنگ می پردازند و آن گاه فهرست بلندبالایی از دشمنی ها و تجاوزات امریكا را عنوان می‌كنند. آمریكا و صهیونیسم بیشترین ضربه را از این افشاگری جهانی خوردند و خروج نمایندگان آنان، خشم آنها را بر ملا ساخت.
از جمله سفرهای دیگری كه معظم له به خارج از كشور داشتند، سفری بود كه به «كره شمالی» كردند. این سفر مورد توجه حضرت امام خمینی (ره) قرار گرفت و به گفته مرحوم حاج احمد آقا خمینی (ره)، امام مشتاقانه این سفر را از سیمای جمهوری اسلامی ایران پی می گرفتند و با ملاحظه استقبال مردم از ایشان و مذاكرات معظم له با مقامات كره شمالی، به صلاحیت آیت الله خامنه ای برای رهبری اشاره فرمودند: "وقتی كه آیت الله خامنه ای در سفر كره (شمالی) بودند، امام گزارشهای آن سفر را از تلویزیون می دیدند. از آن منظره دیدار از «كره» ، استقبال مردم و با سخنرانیها و مذاكرات خود در آن سفر، خیلی جالب بود و امام گفته بودند(الحق ایشان شایستگی رهبری را دارند). "[5]
پی نوشت:
