مروری بر فعالیت‌های مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق

پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ آیت‌الله سید محمّد‌باقر حکیم حدود دو ماه و نیم پیش از آغاز تجاوز نظامی رژیم بعث عراق علیه جمهوری اسلامی ایران به طور محرمانه از عراق خارج و خود را به سوریه رساند و مدت كوتاهی پس از شروع جنگ تحمیلی به عنوان میهمان امام خمینی به تهران آمد و در خانه‌ای نزدیك بیت امام اقامت جُست. اندکی بعد و در مرداد 1361 وی مبادرت به تأسیس "مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق" کرد که این مجلس در 26 آبان 1361 رسما موجودیت خود را اعلام کرد.

"مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق"، پیش از سقوط رژیم بعث و حتی پس از آن بیشترین مراوده را با جمهوری اسلامی داشت. آنچه در ادامه می‌خوانید فرایند تاسیس و  فعالیت‌های مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق است که در بخشی از کتاب "احیاگر حوزه نجف" که توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده درج گردیده است.

مجلس اعلی از تأسیس تا سقوط صدام

تأسیس مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق به دنبال گفتگوهای مفصل و رایزنی‌های فراوان نخبگان معارض در صحنه‌ سیاسی عراق صورت گرفت كه این رجال و گروه‌ها، هر یك نظرگاه سیاسی خاصی را نمایندگی می‌كردند، لیكن مخرج مشترك همه‌ آن‌ها یافتن راه‌حلی به منظور خروج از بن‌بست سیاسی موجود و اتفاق نظر بر نوع سمت‌گیری در رویارویی با رژیم بعث عراق بود.

در گام نخست، موضوع ایجاد مجلس اعلا مطرح نبود، از این رو سنگ‌بنای آنچه به «ارتش آزادی‌بخش اسلامی در عراق» نامبردار شد، وضع گردید. در پی آن هسته «جماعت علمای مجاهد» بنیاد نهاده شد. سپس «دفتر انقلاب اسلامی در عراق» ایجاد شد؛ و سرانجام رجال و گروه‌های اسلامی فعال معارض در عرصه سیاسی عراق پس از مذاكرات طولانی بر تأسیس «مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق» اتفاق نظر پیدا كردند و مجلس تازه‌تأسیس فعالیت خود را در ابعاد سیاسی، تبلیغی، فرهنگی، نظامی و خدماتی آغاز كرد.

 مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق از بدو تأسیس تا پیش از سقوط صدام مشخصاً سه مرحله معین درون تشكیلاتی را پشت سر نهاده است: نخست، مرحله‌ تأسیس است كه بنیادگذاران مجلس متشكل از 17 نفر عضو بودند كه برخی از آنان نمایندگی جریان و گرایش خاصی را در طیف معارض عراقی یدك می‌كشیدند و در میان آنان سیاستمداران و روحانیون شناخته‌شده‌ای حاضر بودند كه مبادرت به تهیه و تدوین آیین‌نامه‌ داخلی مجلس كردند. در آن برهه ریاست مجلس برای مدت زمان شش ماه تعیین شد. دوم، مرحله‌ گسترش و تحول در مجلس اعلا بسیار زودتر از انتظار آغاز و پشت سر نهاده شد. در این برهه شمار اعضای مجلس به 33 نفر افزایش یافت كه البته تغییر و تحولاتی را درون تشكیلات مجلس پدیدار ساخت. در این مرحله ریاست مجلس به مدت دو سال معین شد.

و بالاخره در مرحله سوم شاهد رشد چشمگیر مجلس می‌باشیم. در این مرحله، تعداد نمایندگان مجلس به 80 نفر افزایش یافت و از این زمان شاهد شكل‌گیری مجمع عمومی بر اساس چارت جدید تشكیلاتی مجلس هستیم. اعضای شورای مركزی مجلس از سوی مجمع عمومی برگزیده می‌شوند و شورای مركزی مبادرت به انتخاب رئیس مجلس و همچنین هیئت اجرایی می‌نماید. اعضای شورای مركزی به هنگام برپایی اجلاس‌های مهم از كشورهای گوناگون جهان به مقر اصلی مجلس كه در تهران قرار دارد، فرا خوانده می‌شدند.

مجلس اعلی در مراحل یكم و دوم سیر تطور خود حاضر به افشای نام اعضای خود نبود و آنان به صورت نهان‌روشانه و مخفی به كار خود ادامه می‌دادند. آن هنگام تصمیم گرفته شد برای مجلس یك سخنگوی رسمی برگزیده شود تا بازگوكننده و شرح‌دهنده موضع مجلس در كنفرانس‌های مطبوعاتی باشد. در این مدت كه 30 ماه به طول انجامید، آیت‌الله سید محمود هاشمی شاهرودی عهده‌دار ریاست مجلس اعلا بود و پس از آن، آیت‌الله سید محمّد‌باقر حكیم به ریاست مجلس برگزیده شد و وی حدود 19 سال عهده‌دار این مسئولیت بود.

مجلس پیش از سقوط حاكمیت بعث 10 نشریه منتشر می‌كرد. و دارای چند ایستگاه فعال رادیویی، سایت اینترنت و یك كانال تلویزیونی بود كه البته ساعات محدودی برنامه داشت. همچنین با توجه به اینكه تعداد قابل توجهی از عراقی‌ها در ایران و به ویژه در تهران اقامت دارند، چند درمانگاه در تهران، شهرری و ورامین احداث شده بود كه پزشكان حاذقی اداره آن را بر عهده داشتند. همچنین مجلس دارای دفاتر نمایندگی مهمی در ژنو، لندن، وین، دمشق و بیروت بود. افزون بر آن شماری از نیروهای مورد وثوق و اطمینان مجلس در بسیاری از كشورهای جهان مانند استرالیا، كانادا، آمریكا، هلند، فنلاند، دانمارك، سوئد، آلمان، فرانسه، اتریش و... پراكنده‌اند.

تلاش مجلس در گذشته برای بازگشایی دفتر در برخی كشورها و از جمله ایالات متحده، به رغم آنكه در این كشور 200 هزار عراقی زندگی می‌كنند، به جایی نرسید. مجلس با وجود داشتن روابط بسیار حسنه با كویت و عربستان سعودی در این كشورها فاقد نمایندگی بود؛ چراكه قوانین حاكم بر این كشورها اجازه‌ گشایش دفتر را برای هیچ‌یك از احزاب و جریان‌های مخالف، نه‌فقط مجلس اعلا، نمی‌دهد.

صرف‌نظر از كمك‌های مردمی و خاص دیگری كه از كانال‌های مختلفی به مجلس اعلی می‌رسید، دولت كویت روابط صمیمانه، به ویژه پس از اشغال این كشور از سوی رژیم عراق، با مجلس اعلی و مشخصاً آیت‌الله حكیم برقرار كرد. خاستگاه این روابط به گذشته دور باز می‌گردد و آیت‌الله العظمی حكیم نیز روابط محترمانه‌ متقابل با كویتی‌ها و دولت آن كشور داشت. این دولت نخستین دولت از شیخ‌نشین‌های حاشیه خلیج فارس بود كه از ایشان درخواست تعیین قاضی جعفری برای شیعیان آن كشور كرد و وی نیز قاضی لبنانی شیخ ابراهیم سلمان را معرفی كرد.

به هر روی سید محمّد‌باقر حكیم همه ساله حدود دو هفته مهمان دولتمردان این كشور بود و همواره در مدت اقامت خود ضمن حضور در جلساتی كه از سوی شیعیان كویت به مناسبت‌هایی برگزار می‌شد، با مقامات ارشد كویتی نظیر امیر، ولیعهد و وزیر دفاع، وزیر كشور و... جلساتی را برگزار می‌كرد و از كمك‌های آنان بهره‌مند می‌گردید. مجلس اعلی دارای مدارسی برای تحصیل فرزندان عراقی، همچنین حوزه‌های علمیه به ویژه در قم می‌باشد و شمار قابل توجهی محصل علوم دینی را برای تبلیغ جذب كرد كه به خصوص پس از سقوط حكومت بعثی بسیار به كار آمدند.

رویارویی سیاسی- نظامی با رژیم بعث

نوع فعالیت مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق، پیش از سقوط صدام، سیاسی و تبلیغی بود و در مقاطعی مشی مسلحانه در رویارویی با عوامل رژیم بعث حاكم بر عراق در دستور كار قرار می‌گرفت. مجلس خود را ملزم به برخورد قهرآمیز با مأموران حزب حاكم می‌دانست و در این تقابل سعی می‌كرد كمترین آسیب به غیر نظامیان برسد. سال 1379 مقاومت اسلامی عراق و مشخصاً نیروهای وابسته به مجلس به دفعات كاخ ریاست‌جمهور‌ی و چند مركز مهم دولتی از جمله وزارت دفاع، فرودگاه نظامی‌، رادیو و تلویزیون و یكی از مقرهای سازمان امنیت عراق را با كاتیوشا مورد حمله قرار دادند. هدف قرار دادن یكی از كاخ‌های صدام در چهار نوبت آن هم در عرض یك سال در فضای رعب و وحشت و حاكمیت پلیسی این كشور، كار آسانی نیست.

 باید دانست كه فعالیت مجلس اعلا به مانند یك حزب نیست كه مبادرت به نام‌نویسی از افراد و عضوگیری كند، بلكه چونان پارلمانی است كه اعضای آن را نمایندگان طبقات مختلف اجتماعی تشكیل می‌دهند. از این رو مجلس طیف گسترده و آحاد مردم عراق را مخاطب قرار داده است.

طی چند سال پیش از سقوط رژیم بعث، فعل و انفعالاتی در مجلس اعلی روی داد كه متأثر از شرایط تازه‌ای بود كه در صحنه‌ عراق و منطقه به وقوع پیوست. از این رو شاهد حضور چشمگیر نسل دوم از جوانان و برای نخستین مرتبه زنان هم در مجلس هستیم. افزون بر آن رؤسای عشایر نیز نمایندگانی را برای برقراری ارتباط و حضور در مجلس برگزیدند. شمار شورای مركزی مجلس نیز از 10 نفر به 15 نفر افزایش یافت. تشكیلات مجلس همچنان حالت نیمه مخفی- نیمه علنی داشت و طبیعی است از معرفی آنان خودداری می‌شد.

در شورای یادشده نمایندگانی از حوزه‌ علمیه، سازمان عمل اسلامی، حزب‌الله عراق، سپاه بدر و نیروهای مستقل حضور دارند. برخی چهره‌های شاخص مجلس و شورا در آن برهه عبارت‌اند از: شیخ علی مولا دبیر اجرایی مجلس، مهندس شهاب مسئول واحد بین‌المللی، استاد ابویاسین مسئول تبلیغات، ابوهانی مسئول نیروهای بسیج و واحدهای نظامی، مهندس بیان نماینده‌ مجلس در سوریه، دكتر حامد بیاتی نماینده مجلس در لندن، حجت‌الاسلام سیدصدرالدین قبانچی و حجت‌الاسلام سید عبدالعزیز حكیم. همچنین دكتر عبدالمهدی معاون رئیس‌جمهور‌ی عراق و حجت‌الاسلام دكتر شیخ همام حمودی رئیس كمیسیون روابط خارجی مجلس عراق و حجت‌الاسلام سید محمّد حیدری، از بلندپایگان مجلس اعلی به شمار می‌آیند.

حكیم در این مدت با برخی سران و مقامات سیاسی از جمله دبیركل سازمان ملل، رؤسای كشورهای عربستان سعودی، سوریه، كویت، تركیه، سودان، اردن، دیدار نمود و به گسترش تشكیلات مجلس اعلی، كه به گونه‌ای پارلمان در تبعید بود، مبادرت كرد و شعبه‌های آن را در برخی كشورهای اسلامی و اروپایی (كه نام آنها برده شد) حتی شماری از كشورهای عربی دایر گردید.

سپاه بدر؛ بازوی نظامی مجلس اعلا

از اقدامات سید باقر حکیم می‌بایست به تأسیس «سپاه بدر» اشاره كرد. لازم به ذكر است كه مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق پیش از آغاز جنگ تحمیلی و تهاجم نیروهای صدام به ایران، بر اصلاح‌ناپذیری رژیم بعث حاكم بر عراق تأكید ورزید و ناگزیر به اتخاذ مشی مسلحانه شد. از این رو در آغاز جنگ، به تأسیس واحد نظامی در مناطق شمالی عراق مبادرت كرد كه از كنترل نیروهای عراقی خارج بود و واحدهای عملیاتی خود را در آنجا مستقر ساخت. مجلس همچنین با گروه‌های كوچك امّا پرشور و فعال درون عراق ارتباطاتی را به منظور اقدام قهرآمیز برقرار ساخت.

شروع و تداوم جنگ‌ تحمیلی فرصت مناسبی را در اختیار مجلس قرار داد تا در صحنه‌ عمل به ارزیابی استعداد و توان خود از بسیج نیروی معارض بپردازد. از این زمان درون چارت تشكیلاتی و سازمانی مجلس اعلی واحد نظامی، گنجانده شد. این واحد موظف به سازماندهی نیروهای داوطلب عراقی و همچنین برخی از اسرای عراقی بود كه داوطلب جنگ با رژیم صدام شده بودند. این عده در مناطقی از شمال عراق در حومه‌ مریوان و مشخصاً اطراف شهرهای سید صادق، خرمال، حلبچه و همچنین حاج عمران، قره‌داغ و یا مناطقی چون ام‌النعاج و دیگر بخش‌ها در شمال بصره مستقر شدند و داخل خاك عراق دست به عملیات ایذایی زدند.

سپاه بدر ابتدا یك گردان بود كه پس از آن استعداد نیروهایش به تیپ رسید و سپس به لشكر و دست آخر پس از جنگ دوم خلیج فارس و آزادسازی كویت موسوم به «سپاه» گردید. سپاه بدر مدت‌ها به صورت فعال در مناطق جنوبی، میانی و شمال عراق حضور داشت. به تعبیر دیگری نیروهای سپاه بدر به سه دسته تقسیم می‌شدند: دسته‌ نخست درون ایران، دسته دوم به صورت پراكنده داخل خاك عراق و دسته‌ سوم در منطقه كردستان عراق و مشخصاً در حوزه‌ تشكیلات اتحادیه‌ میهنی كردستان عراق در سلیمانیه مستقر بودند. آیت‌الله سید محمّد‌باقر حكیم افزون بر اینكه رئیس مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق به شمار می‌آمد، فرمانده كل نیروهای مسلح اسلامی عراق نیز بود.

مسئولان مجلس اعلا همواره از افشای تعداد نیروهای سپاه بدر خودداری می‌كردند، امّا به نظر می‌رسد تعداد كل نیروهای آنان بالغ بر 13 هزار نفر بوده است. سپاه بدر دارای پایگاه‌هایی است كه در آن‌ها به آموزش نیروهای عراقی پرداخته می‌شود. در جریان انتفاضه‌ ماه شعبان سال 1991 سپاه بدر بسیار فعال ظاهر شد و در مناطقی چون عتبات عالیات و مشخصاً شهرهای كربلا و نجف و همچنین بصره ابتكار عمل را به دست گرفت."