پایگاه مركز اسناد انقلاب اسلامی؛ یكی از مهم‌ترین حوادث سال ۵۷ كه باعث سرعت بخشیدن به روند انقلاب اسلامی و برملا شدن چهره محمدرضا پهلوی شد، فاجعه به آتش كشیدن سینما ركس آبادان بود. در حدود ساعت 21:30 شب  28 مرداد سال 57، درحالی كه صدها نفر مشغول تماشای فیلم "گوزن‌ها" بودند، سینما ركس آبادان دچار حریق شد.

 

ساواك تلاش كرد تا با سناریوسازی، انقلابیون را مسئول به آتش كشیده شدن سینما ركس معرفی كند؛ لذا گزارش داد كه «چند تن از عناصر اخلال‌گر سینما ركس شهر آبادان را به آتش كشیدند كه در نتیجه قریب 400 تن از تماشاچیان در آتش سوختند و جان خود را از دست دادند.»

 

این درحالی بود كه شواهد فراوانی وجود داشت كه نه تنها ناقض ادعای رژیم پهلوی بود، بلكه ثابت می‌كرد كه سینما ركس با اشاره رژیم به آتش كشیده شده است. شاهد اصلی، عدم تلاش ماموران دولتی در كنترل حریق و كمك به حریق‌زدگان بود.

 

 با اینكه كلانتری‌ مركزی‌ در 100 متری‌ سینما بود، برای‌ نجات‌ محبوس‌شدگان‌ درحریق‌ اقدام‌ فوری‌ نكرد و مراكز مسئول‌ هم‌ پس‌ از حضور در محل‌ آتش‌سوزی‌، فاقد امكانات‌ اطفاء حریق‌ بودند. به‌ گزارش‌ ساواك‌ «مأمورین‌ آتش‌نشانی‌ شهرداری‌ كه‌ با سه‌ دستگاه‌ ماشین‌ به‌ محل‌ اعزام‌ شده‌ بودند، فاقد آب‌ بودند و هم‌چنین‌ بلندگو برای‌اعلام‌ خطر و راهنمایی‌ مأمورین‌ آتش‌نشانی‌ وجود نداشت‌ و آتش‌نشانی‌ شركت‌ نفت‌ پس‌از یك‌ ساعت‌ و نیم‌ تأخیر به‌ محل‌ حادثه‌ رسید.» [11]

 

*** اعتراف آمریكا: ساواك مقصر محض آتش‌سوزی سینما ركس است

 

"هنری پركت"، مسئول امور سیاسی و نظامی سفارت آمریكا در تهران در سال‌های 1351 تا 1355، بعدها در خاطراتش به نقش رژیم پهلوی در آتش‌سوزی سینما ركس اشاره كرد و گفت: «ما در آن برهه گزارش خیلی كوتاهی ــ در حد چند جمله ــ از سی‌آی‌ای گرفتیم كه از قول یكی از رابط‌های سی‌آی‌ای در ساواك می‌گفت ساواك مقصر محض است نه روحانیون.»

 

*** پیام امام(ره) به دنبال فاجعه سینما ركس آبادان

 

امام‌ خمینی(ره)‌ در 31 مرداد 57 با ارسال‌ پیامی‌ ضمن‌ تسلیت‌ فاجعه سینما ركس آبادان، اعلام‌ كردند كه‌ «من‌ گمان‌ نمی‌كنم‌ هیچ‌ مسلمانی‌، بلكه‌ انسانی‌ دست‌ به‌ چنین‌ فاجعه‌‌ وحشیانه‌ای‌بزند، جز آنان‌ كه‌ به‌ نظایر آن‌ عادت‌ نموده‌اند و خوی‌ درندگی‌ و وحشیگری‌ آنان‌ را از انسانیت‌ بیرون‌ برده‌ باشد.»  امام‌ (ره) در این‌ پیام‌، اتهام‌ اصلی را متوجه‌ رژیم‌ منحوس پهلوی كرده و فرمودند: «قراین‌ نیز شهادت‌ می‌دهد كه‌ دست‌ جنایت‌كار دستگاه‌ ظلم‌ در كارباشد كه‌ نهضت‌ انسانی - اسلامی‌ ملت‌ را در دنیا بد منعكس‌ كند.»

 

متن كامل پیام رهبر كبیر انقلاب اسلامی درمورد آتش‌سوزی سینما ركس آبادان به شرح ذیل است:

 

‏ ‏ بسم اللَّه الرحمن الرحیم‏

 

خدمت عموم اهالى محترم آبادان- ایّدهم اللَّه تعالى‏

 

دریافت خبر بسیار فجیع به آتش كشیدن چند صد نفر هموطنان ما با آن وضع حساب شده موجب تأثر و تأسف شدید گردید. من گمان نمی كنم هیچ مسلمانى بلكه انسانى دست به چنین فاجعه وحشیانه‏ اى بزند جز آنان كه به نظایر آن عادت نموده‏ اند و خوى درندگى و وحشیگرى، آنان را از انسانیت بیرون برده باشد. من تاكنون اطلاع كافى ندارم؛ لكن آنچه مسلّم است این عمل غیر انسانى و مخالف با قوانین اسلامى از مخالفین شاه كه خود را براى حفظ مصالح اسلام و ایران و جان و مال مردم به خطر مرگ انداخته ‏اند و با فداكارى از هم میهنان خود دفاع می كنند- به هر مسلكى باشند- نخواهد بود و قراین نیز شهادت می دهد كه دست جنایتكار دستگاه ظلم در كار باشد كه نهضت انسانى- اسلامى ملت را در دنیا بد منعكس كند. آتش را به طور كمربند در سراسر سینما افروختن و بعد توسط مأمورین درهاى آن را قفل كردن، كار اشخاص غیر مسلط بر اوضاع نیست.

 

گفتار شاه كه: تظاهر كنندگان مخالف من «وحشت بزرگ» را وعده می دهند؛ و تكرار آن پس از واقعه كه: این همان وعده بوده است، شاهد دیگرى بر توطئه است؛ نه اینكه واقعاً شاه یك غیبگوى بزرگ است! مصاحبه سابق شاه كه ایران را با ملت نابود می كنم نیز شاهد این مدعا است. اظهار تأسف و تأثر در بوق هاى تبلیغاتى از اشخاصى كه هر روز دستشان تا مرفق به خون هم میهنان مسلمان ما فرو رفته است. شاهد بزرگى است بر نقشه شیطانى شاه و همدستانش، هم آنان كه در اكثر شهرهاى ایران دست به كشتارهاى فجیع زده ‏اند.

 

آیا مردم مظلومى كه هر روز به دست همین جنایتكاران به خاك و خون كشیده شده و به وضع بسیار اسفبارى كشته شده ‏اند هم میهنان ما نبوده ‏اند؟ قراین نشان می دهد كه قضیه دلخراش آبادان چون كشتار سایر شهرهاى ایران از یك منشأ به وجود آمده است. آیا از این جنایت كسى جز شاه و بستگانش امید نفعى داشته ‏اند؟ آیا تا كنون غیر از شاه كه هر چند وقت یك بار دست به كشتار وحشیانه مردم می ‏زند این قبیل صحنه ‏ها را به وجود آورده است و یا خواهد آورد؟ این مصیبت دلخراش براى شاه، شاهكار بزرگى است تا به تبلیغات وسیع در داخل و خارج دست زند و به بوق‌ها و مطبوعات دست نشانده داخل و نفع طلب خارج دستور دهد كه هر چه بیشتر براى اغفال مردم این جنایت را منتشر و به ملت محروم و مظلوم ایران نسبت دهند تا در خارج، ملت حق طلب ایران را مردمى كه به هیچ ضابطه انسانى و اسلامى معتقد نیستند معرفى نماید.

 

من به ملت بزرگ ایران اعلام خطر می كنم، خطر اینكه دستگاه این گونه اعمال وحشیانه و ضد اسلامى را در سایر شهرهاى ایران انجام دهد تا تظاهرات پاك مردم شجاع ایران را كه با خون خود ریشه درخت اسلام را آبیارى می كنند لوث نماید. لازم است گویندگان، مطلبى را كه به نابودى انقلاب رهایى ‏بخش اسلام منجر می ‏شود براى مردم روشن نمایند. این مصیبت بزرگ را به ملت مسلمان ایران بخصوص به مردم ستمدیده آبادان و به خانواده‏ هاى داغدیده تسلیت عرض نموده و خود را در غم بزرگ و جانكاه آنان شریك می دانم. از خداوند تعالى نصرت اسلام و مسلمین و قطع ایادى اجانب و پیوستگان به آنها را خواستارم.

 

17 شهر صیام 98/ روح اللَّه الموسوی الخمینى [2]


پی نوشت ها:

[1] حجت‌الاسلام روح‌الله حسینیان، یك سال مبارزه برای سرنگونی رژیم شاه، تهران: مركز اسناد انقلاب اسلامی، ص 318.

[2] صحیفه امام، ج‏3، ص: 445 و 446.