پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ آیتالله عبدالکریم موسوی اردبیلی از
اوان جوانی به همراه تحصیلات حوزوی خود، مجدّانه در فعّالیت‌های اجتماعی و سیاسی
شرکت می‌کرد. خطابه‌های پرشور او در مساجد شهرهای مختلف در ایجاد تحرّکات سیاسی و
اجتماعی تاثیر بسیاری برجای گذاشت. یکی از این سخنرانی‌ها واکنش او به لایحه
انجمن‌های ایالتی و ولایتی است. در این زمینه در کتاب «انقلاب اسلامی در
اردبیل» که توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده آمده است:
آغاز
نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی(ره) با مخالفت علیه لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی
بود، در این تصویبنامه غیر قانونی دولت در غیاب مجلس و در قانون اساسی تغییراتی
داده بود كه از نظر علما و مراجع زمینه را برای مشروعیت و فعالیت فرقه سیاسی بهائیت
مهیا می‌كرد. وصول اعلامیه مراجع تقلید به ویژه امام خمینی به اردبیل علمای این
شهر را به جنب و جوش واداشت، مسئولین ساواك و شهربانی كه سعی داشتند شهر را آرام
نگه دارند به تهدید و ارعاب علما و روحانیون پرداختند تا از همراهی با مراجع قم
جلوگیری كنند. اما تهدید و ارعاب كارگر نشد و علمای اردبیل با ارسال تلگرامی و
ایراد سخنرانی مخالفت خود را با لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی اعلام كردند.
آیتالله
سیدعبدالكریم موسوی اردبیلی كه از شاگردان قدیمی امام خمینی محسوب می‌شد با سخنرانی‌های
هفتگی خود نقش ویژه‌ای را برعهده گرفت، گزیده‌ای از سخنان وی كه در مسجد میرزا علی‌اكبر
ایراد كرده اظهار می‌دارد:
«...
همین مسلمانان آذربایجان در زمان ستارخان و باقرخان انقلاب كردند كه در مجلس شورای
ملی پنج نفر از روحانیون مرجع تقلید حضور داشته باشند و تصمیماتی كه گرفته می‌شود
اگر مخالف دین مقدس اسلام باشد اعتراض كنند این تصمیم هیئت محترم وزیران كه گرفته‌اند این نام (؟) است نه قانون؛ چون قانون را مجلس شورای ملی و سنا تصویب می‌كنند سپس
قانون مشروطه را از جیب خود درآورده برای حضار خواند در مورد انتخاب‌شوندگان و
انتخاب‌كنندگان كه باید مسلمان باشند و آن كسی كه به مجلس انتخاب شده به قرآن
سوگند می‌خورد كه به دولت و شاه خیانت نكنند و هر شخصی كه به مشروطیت خیانت كند
بدون چون و چرا محكوم به اعدام است...»
آیتالله
موسوی اردبیلی در ادامه صحبت خود در مخالفت با لایحه انجمن‌های ایالتی ولایتی كه
از طرف علما تلگراف‌ها و نامه‌ها و همچنین طوماری تهیه و به تهران ارسال شده است
اظهار می‌دارد:
«شما
كه در ماه محرم با روحانیون دوش به دوش در عزاداری شركت می‌كنید، در این باره هم
با روحانیون تهران، قم، تبریز و نجف‌اشرف همكاری كنید و نگذاریم دین مقدس اسلام
شكست بخورد».
آیتالله
موسوی در سخنرانی بعدی خود، پس از خواندن خطبه، از قرآن مجید سخن گفت، قرآن را
حافظ مسلمانان عنوان كرد كه مسلمانان نیز باید حافظ قرآن باشند. وی ادامه داد:
«همان قرآن است كه شوروی‌ها، آذربایجان عزیز را از دست ما خارج نموده بودند قرآن [
آن را] از گلوی نهنگ شوروی استالین خارج كشیده» وی در این قسمت از سخنرانی خود از
تهیه، امضا و ارسال طوماری توسط مردم و علمای اردبیل سخن گفت:
«من
طوماری به اندازه سه متر و نیم به امضای بازاریان رساندم و به قم فرستادم و آنجا
مورد تحسین روحانیون واقع گردید. آقایان هیچ وقت [از] حرف قانونی گفتن ترس و خوفی
ندارم... [چند] نفر زن در اروپا تحصیل و مراجعت نموده‌اند می‌خواهند ایران را مركز
فساد نمایند و در این مورد از تمام شهرهای ایران تلگرافات و طومار تنظیم و به قم
فرستاده‌اند.»
وی
از ارسال تلگراف‌های متعدد توسط مراجع عظام تقلید به شاه جهت متوقف كردن لایحه
انجمن‌های ایالتی و ولایتی خبر داد:«حضرت آیتالله حكیم، شریعتمداری، خویی به شاه
تلگراف نموده‌اند... والا سقوط دولت اسدالله علم را خواستار شده‌اند... هفته آینده
به شما مژده لغو آن را خواهم داد و باید تمام بازار را چراغانی و شیرینی‌خورانی
نمائید...».
آیتالله
موسوی اردبیلی در ادامه سخنرانی‌های هفتگی خود از عدم انعكاس مبارزات عُلما علیه
تصویب قوانین ضداسلامی در مطبوعات انتقاد كرد و افزود:«در صورتی كه در تمام شهرها
و دهات ایران نسبت به انتخابات زنان اعتراضات و تلگرافات به مركز مخابره شده است
امیدوارم ترتیب اثر بدهند. اگر چنانچه در شهرنو دو نفر زن با همدیگر منازعه كنند
فوراً مطبوعات با آب و تاب در روزنامه‌ها درج می‌نمایند و من نمی‌دانم چرا مطبوعات
این جنبش مسلمانان را درج روزنامه نمی‌نمایند».
وی
در پایان سخنرانی خود از مردم خواست تا ساعت 14 روز بعد در مسجد جامع شهر برای
صحبت پیرامون موضوع مهمی اجتماع نمایند. به گزارش مأمور ویژه شهربانی این مراسم از
ساعت 14 روز 10/9/41 به مناسبت وفات حضرت امام علی‌النقی(ع) از طرف هیئت علمیه
اردبیل مجلس سوگواری در مسجد جامع آغاز شد. سید عبدالكریم موسوی پیرامون تصویبنامه
هیئت دولت درباره تصویب لایحه انتخابات انجمن‌های ایالتی و ولایتی سخنرانی و
اعتراضاتی نمودند. در ادامه گزارش سخنرانی ایرادشده به شرح زیر است:
«...
این تصویبنامه خلاف ماده 2 اصل متمم قانون اساسی است باید چنین موضوعات در مجلسین
تصویب سپس به شرع رجوع در صورتیكه اشكالی نداشته باشد به توشیح اعلی حضرت همایونی
برسد و الا هیئت دولت با چه قدرتی این موضوع مهم را تصویب نموده‌اند در مملكت ما
بساط حكومت فرد بر مردم برچیده شده فعلاً حكومت مردم بر مردم است و اعتراضاتی كه
داده می‌شود از طرف مردم است به دولتی كه با دست مردم دولت را تشكیل داده اگر چنین
دولت برخلاف رأی مردم كار كرد مردم می‌گویند ما شما را نمی‌خواهیم ضمناً ما اجازه
نمی‌دهیم توده‌ای‌ها یا كمونیست و یا یهودی و یا مسیحی و بهائی در دین ما دخالت
نمایند با اینكه در روزنامه نوشته شده (طبق اظهار مقام مطلع در تصویبنامه دولت تجدید
نظر خواهد شد) ما آن را قبول نداریم باید نوشته شود طبق اظهار هیئت دولت در تصویبنامه
تجدید نظر خواهد شد و از طرف علماء تلگرافاتی كه به نخست‌وزیر مخابره شده جواب
نخست‌وزیر به تلگرافات مزبور قانع‌كننده نیست چنانچه این تصویبنامه لغو شود در شهر
چراغانی و شیرینی‌خورانی می‌گردد در غیر این صورت چنانچه منجر به سقوط دولت علم هم
باشد ایستادگی خواهد شد ما انقلاب و اغتشاش نمی‌خواهیم به ما امنیت لازم است فقط
لغو تصویبنامه را می‌خواهیم عقیده دارم لغو آن در كیهان امشب درج گردد.
سرانجام
با پافشاری و ایستادگی علما و در رأس آن‌ها حضرت امام لایحه انجمن‌های ایالتی و
ولایتی ملغی گردید. با اطلاع مراجع تقلید از لغو آن، این خبر به علمای شهرستان‌ها
اطلاع داده شد.
پس
از دریافت خبر الغای لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی؛ آیتالله موسوی اردبیلی در
مسجد میرزا علی‌اكبر به منبر رفت و پس از ایراد سخنرانی در انتقاد از وضعیت سیاسی
كشور گفت:«... چون مریض هستم و نمی‌خواستم به منبر بروم و از طرفی می‌خواستم به
شما مژده بدهم كه موضوع تصویبنامه ایالتی و ولایتی به نحو احسن خاتمه پذیرفت...»
