شهر یزد از سرزمینهای كهن و تاریخی ایران زمین ، اولین شهر خشت خام و
دومین شهر تاریخی جهان است . به روایتی بنای این شهر به یزدگرد اول نسبت
داده میشود . سرزمین یزد در نخستین سدهی اسلامی به دست مسلمانان افتاد و
سرشناسترین فرد علوی كه به یزد آمد ، امامزاده سید جعفر است . پس از اسلام
، حكامی از سلسلههایی چون آل كاكویه ، اتابكان ، مغولان ، آل مظفر ،
تیموریان ، صفویان ، افشاریان ، قاجار و پهلوی بر یزد حكومت كردند كه بعضی
از آنها از جمله خاندان محمدتقی خان بافقی ، خدمات ارزندهای برای یزد
انجام داده و آثار متعددی مثل باغ دولتآباد ، باغ ناصریه ، مدرسهی خان ،
میدان خان ، حمان خان و بازار خان از خود به یادگار گذاشتند . در پارهای
از متون قدیمی از یزد به " دارالعباد " یا " دارالعباده " یاد شده است و
گویا قدمت آن به زمان سلجوقیان میرسد . این شهر به داشتن مردم صبور و
سختكوش و صادق و ساده و متواضع و خداشناس و متدین شناخته شده و " قنات " ، "
قنوت " و " قناعت " سه نماد فرهنگ عمومی بوده است . قیام مردم یزد بر ضد
رژیم ستمگر پهلوی با رهبری شجاعانه و مدبرانهای آیتالله صدوقی و عشق و
ارادت آنها به امام خمینی و سایر علما و روحانیون انقلابی به خوبی بیانگر
درستی ویژگیهای فوق دربارهی چنین مردم و شهری است ؛ به طوری كه بدون
اغراق یزد را باید یكی از كانونهای مهم پرورش ، رشد و سازماندهی انقلاب
اسلامی دانست . هدف این نوشتار تبیین نقش و جایگاه شهر یزد در انقلاب
اسلامی و توصیف و تحلیل تأثیر و نحوهی حضور در صحنه و مبارزهی اقشار
مختلف مردم ، روحانی ، معلم ، كاسب ، تاجر ، دانشآموز ، دانشجو ، پزشك ،
كارگر ، زن و مرد و ... بر ضد نظام ضد اسلامی پهلوی است . غفلت از این
اقدام ، نابخشودنی و ظلم به مردم و علما و تمام مبارزان راه آزادی است .
چگونه میتوان از توصیف و تحلیل لااقل گوشههایی از ایثار و فداكاری و
جراحت و شهادت و خون و اشك و آه و داد و فریاد و شعار و شعور مردم این شهر
تاریخی و مذهبی در طول دوران مبارزه با نظام ستمشاهی صرفنظر كرد ؟! البته
آنچه در این كتاب رقم خورده ، توصیف و تحلیل صرفا بخشهای اندك و كوچكی از
حجم گستردهی اقدامات و مبارزاتی است كه قبل و بعد و حین انقلاب در شهر یزد
صورت گرفته و قطعا خالی از اشكال نیست . از این رو ، امید است كه
صاحبنظران و پژوهشگران با تلاشهای علمی و پژوهشی خود نواقص و كاستیهای
پژوهش حاضر را برطرف كنند و در جهت تكمیل و ارتقای آن بكوشند . مطالب این
اثر در چهار بخش تنظیم شده است : بخش اول به بررسی و تحلیل سیاسی ، اجتماعی
و فرهنگی ایران از مشروطه تا رژیم پهلوی اختصاص دارد . در این بخش كوشش
شده است به كمك پارهای اسناد و دیگر منابع در دسترس ، مهمترین وقایع محلی
و نیز حوادث ملی و مركزی و تأثیر آنها بر یزد و چگونگی واكنش مردم یزد
نسبت به حوادث مذكور ارزیابی شود . در بخشهای دوم و سوم به ترتیب نحوه و
چگونگی مبارزه در دوران نهضت امام خمینی ( 1340-1356) و دورهی اوجگیری
انقلاب ( 1356-1357) بررسی و تحلیل شده است . در بخش پایانی اوضاع و احوال و
مهمترین حوادث بعد از پیروزی انقلاب در یزد تا سال 1361 ، زمان شهادت
آیتالله صدوقی ، تبیین گردیده است . قسمت ضمائم نیز به گاهشمار حوادث مهم
در یزد در طول چند دهه ، معرفی مدارس علمیه و مفاخر و شهدای یزد و بعضی از
اسناد مهم مربوط به یزد اختصاص دارد .