مرکز اسناد انقلاب اسلامی

آرشیو
1 صفحه
بازخوانی جمهوری‌خواهی رضاخان

نه به جمهوری دیکتاتوری!

در آبان ماه 1302 خورشیدی، هم‌زمان با خروج احمدشاه، آخرین پادشاه قاجار از ایران، جمهوریت در ترکیه اعلام و مصطفی کمال پاشا، آتاتورک بعدی، به ریاست جمهوری آن کشور انتخاب گردید. مدتی بعد، رضا خان سردارسپه که گویا از همان روزها سودای سلطنت در سر می‌پروراند، سروصدای جمهوری‌خواهی را در ایران به راه انداخت تا در فروردین سال بعد در مجلس به تصویب برسد و او به‌عنوان نخستین رئیس جمهور ایران برگزیده شود، اما طرح جمهوری رضاخانی، با وجود مخالفان او در مجلس، به رهبری آیت‌الله مدرس، به باد فنا رفت و فراموش گردید. اما ماجرای این جمهوریت رضاخانی چه بود؟
به بهانه سالروز بازتأسیس حوزه علمیه قم

آیت‌­الله حائری یزدی و قانون متحدالشکل کردن البسه

در یکم فروردین 1301ش حوزۀ علمیۀ قم بدست آیت­‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی بازتاسیس شد. چند سال پس از آن، در دورۀ سلطنت رضاشاه پهلوی اقداماتی برای تحدید روحانیت صورت گرفت. از جمله در این دوره و در ششم دی 1307ش «قانون متحدالشکل نمودن البسه اتباع ایران در داخله مملکت» به تصویب مجلس شورای ملی رسید. گرچه حکومت پهلوی با گذاشتن شرط مجوز و امتحان، در پی محدود کردن روحانیون بود، شخص رضاشاه در دیداری رسمی با «حاجی شیخ عبدالکریم یزدی» در آبان 1307ش در قم دربارۀ مشروط کردن استفاده از لباس روحانیت گفت. حدود یکسال بعد گزارش‌­ها حاکی از آن بود که حاج شیخ در برابر این سیاست، به طور گسترده دست به صدور اجازه‌­نامه زده ­است.
ویژه‌نامه "انتخابات مجلس"

احزاب سیاسی در مجالس دوره قاجار

حزب در ایران به شکل امروزی و نوین آن، پس از انقلاب مشروطیت پا گرفت و احزاب به صورت علنی و رسمی در جامعه به فعالیت پرداختند. در دوران ناصری، انجمن‌های مخفی و ملی در گروه‌های محدود تشکیل و افراد به صورت مخفیانه به عضویت این انجمن‌ها در می‌آمدند. هدف از تشکیل انجمن‌های فوق، تلاش در جهت ایجاد اصلاحات در امور دولتی و حکومتی و بهبود شرایط کلی کشور بود. این انجمن‌ها نقش موثری در جریان انقلاب مشروطیت برعهده داشتند. انجمن‌های مذکور، داعیه احزاب سیاسی نداشتند و بعد از اعطای مشروطه و تشکیل مجلس نیز به فعالیت خود ادامه ندادند و حتی شمار بسیار اندکی از اعضای آن‌ها وارد مجلس شدند.
دیدگاه؛ سجاد رستمی‌پور

نحوه‌ی تشخیص صلاحیت در مردم‌سالاری دینی  

اگر قوام نظام عادلانه را به وجود صلاحیت و عدالت در منتخبان بدانیم، در مورد نحوه‌ی احراز این صلاحیت، دو دیدگاه وجود دارد. تعیین مناصب سیاسی و اجتماعی ممکن است مقید و تابع صلاحیت‌های فردی بشود یا برعکس، فرایند تعیین، کاشف از صلاحیت افراد تعریف شود یا اینکه خود این فرایند، اعتباربخش و صلاحیت‌دهنده محسوب گردد.
گزارش تاریخی؛ نگاهی به عملیات‌های انتقامی ایران در چهار دهه گذشته

همه پاسخ‌های سخت ایران

در روزهای اخیر عملیات موشکی ایران در هدف قرار دادن مقرهای تروریستی موساد و داعش در عراق و سوریه؛ و از سوی دیگر عملیات ضدتروریستی در انهدام مقر گروهک جیش‌الظلم در نوار مرزی جنوب شرق کشور واکنش‌های گسترده‌ای داشت. پاسخ موشکی ایران به دشمن بعثی در جنگ شهرها، حمله به مقر منافقین در پادگان اشرف، عملیات رضوان انتقام ترور شهید صیاد شیرازی، عملیات لیلةالقدر، عملیات ضربت محرم، عملیات شهید سلیمانی، حمله به مقر صهیونیست‌ها در اربیل عراق، عملیات ربیع 1 و 2 و عملیات‌های اخیر در انتقام خون شهدای کرمان و راسک از جمله پاسخ‌های سخت ایران در چهار دهه گذشته است.
دیدگاه| محمد جعفربگلو

وظیفه مراکز اسنادی در آوردگاه جهاد تبیین چیست؟

مروری بر فرمایشات رهبر معظم انقلاب اسلامی نشان می‌دهد ایشان حساسیت قابل توجهی نسبت به مقوله تبیین تاریخی دارند. توجه ویژه ایشان در این زمینه، هشدار نسبت به تحریف واقعیت‌های تاریخی است. به تعبیر ایشان دشمن با همه ابزار و توان خویش به دنبال «جعل و دروغ‌پردازی» است. شاید یکی از آسیب‌های جعل و دروغ‌پردازی را بتوان در حوزه تاریخ‌نگاری مشاهده کرد. در این حوزه اگر مورخ، مغرضانه حقیقتی را کتمان یا آن را قلب کند، مسیر فهم تاریخ را دچار انحراف خواهد کرد. در طول تاریخ نیز بارها گروهی از تاریخ‌نویسان با جعل واقعیت و یا عدم روایت تاریخ به طور عامدانه، موجب تحریف تاریخ شده‌اند. متاسفانه در ساده‌ترین مسائل تاریخی نیز این جعل و وارونه‌سازی موجب کتمان حقیقت شده است.
به مناسبت سالروز شهادت آیت‌الله محمد مفتح

نگاهی به گزارش‌های ساواک درباره شهید مفتح

بخشی از گزارش‌های ساواک، مکاتباتی است که این سازمان طی کنترل نامه‌های ارسالی یا دریافتی شهید مفتح، آنها را ضبط و کپی نموده است. تعدادی از این نامه‌ها مکاتبات او با مراجع وقت می‌باشد. در این میان نامه امام خمینی به ایشان از نجف در تقریر از «زحمات و ثبات قدم» وی حائز اهمیت ویژه است که در پاسخ به نامه ارسالی او به امام می‌باشد. شهید مفتح را می‌توان از پیشگامان فعالیت‌های فرهنگی در امر معرفی ابعاد اجتماعی-سیاسی اسلام به نسل جوان به شمار آورد. حجم عظیمی از اسناد ساواک از تکاپوهای او در این عرصه خبر می‌دهد. سفرهای تبلیغی شهید مفتح از دیگر موضوعاتی است که در گزارشات ساواک منعکس شده است. فعالیت‌ها و اقدمات شهید مفتح در مساجد و هیئت‌های مذهبی از دیگر محورهای اسناد ساواک در مورد اوست.
پرونده "بسیج؛ ارتش بیست میلیونی" سخنرانی کمتر دیده شده آیت‌الله خامنه‌ای در سال 1360

دولت همگانی؛ دفاع مردمی

شما نمودار کامل این دفاع هستید چون بسیج مردمی هستید، همچنین در ایران دولت و ملت نه فقط باهم بد نیستند بلکه باهم خوبند، بهتر بگویم از همند، طبقه خاصی دولت را به وجود نیاورده، همان عده‌ای دولت را به وجود آوردند که دیروز در بین همین مردم بودند، مردم از دولت مردان جدا نمی‌کنند، دولتمردان همان‌ها که وزیرند یا رئیس‌جمهورند همان زندگی مردم را داشتند همانجور زندگی می‌کردند از مردم خبر دارند، آن‌ها درد مردم را حس می‌کنند برای مشکلات مملکت فقط یک ناظر نیستند بلکه خودشان در بین تشکیلات هستند، جزء مردم هستند برخلاف آن طبقه برگزیده ممتاز جدائی ایست که در کشورهای دیگر وجود دارد که دولت را از ملت جدا می‌کنند.
بررسی تاریخی روابط آمریکا و اسرائیل

اسرائیل، در حوزه منافع حیاتی آمریکاست

اسرائيل بازيگر مطلوب آمریکایی است. براي اينكه در منطقه نقش موازنه‌گر را داشته باشد اسرائيل مورد حمایت همه‌جانبه آمریکا قرار می‌گیرد. شما در هر مقطع تاريخي كه سندهاي امنيت ملي آمریکا را بخوانيد بلااستثنا آمریکایی‌ها گفتند اسرائيل در زمره حوزه منافع حياتي ایالات‌متحده است. اين يك مسئله خيلي جدي است! حوزه منافع حياتي است. منافع حياتي يعني چه؟ يعني حوزه سرزمینی‌ات، حوزه ساخت و تأسیسات قدرتت، آن منافع حیاتی‌ات می‌شود. می‌گوید اسرائيل در زمره حوزه منافع حياتي است و از آن مقطع زماني هميشه مورد حمایت قرار گرفته است.
بازخوانی مواضع مردم ایران علیه اعلام موجودیت اسرائیل

خیزش عمومی علیه موجودیت رژیم صهیونیستی

به دنبال اعلام موجودیت رژیم صهیونیستی، آیت‌الله کاشانی ضمن دعوت مردم به مبارزه علیه رژیم اشغال‌گر قدس، مسلمان جهان را به حمایت از مردم فلسطین فراخواند. شهید نواب صفوی نیز همگام با آیت‌الله کاشانی با ایراد سخنرانی‌های کوبنده از مردم و مسئولین دعوت به مبارزه کرد. آیت‌الله بروجردی نیز در بیانیه‌ای از مسلمانان ایران و سایر ممالک اسلامی دعوت کرد تا علیه یهودیان صهیونیست مجتمع شوند. همچنین آیت‌الله سید محمد بهبهانی در نامه‌ای خطاب به پاپ، رهبر کاتولیک‌های جهان به شدت علیه این اقدام موضع‌گیری کرد. اقشار مختلف مردم نیز با اعلام آمادگی برای اعزام به مبارزه خشم خود را نسبت به موجودیت رژیم اشغال‌گر بیان کردند.
گزارشی از تلاش‌های دیپلماتیک سفیر ایران در بریتانیا در روزهای نخست اشغال ایران

انگلیسی‌ها در لندن مذاکره می‌کردند اما در تهران به دنبال برکناری رضاشاه بودند

سوم شهریور 1320، وقتی ارتش انگلستان از جنوب و ارتش روسیه از شمال وارد خاک ایران شدند و بی‌طرفی و تمامیت ارضی کشور را از میان بردند، شاید حتی خود رضاشاه نیز گمان نمی‌کرد ارتشی که بیست سال بخش عظیمی از بودجه کشور را برای مدرن کردن آن اختصاص داده بود، چنین زود از پا دربیاید و مجبور شود به چنین ارتشی دستور توقف مقابله بدهد. با این وجود براساس شواهد و مدارک چنین به نظر می‌رسد پیش از اشغال ایران در روز سوم شهریور، نشانه‌هایی از عهدشکنی روسیه و انگلستان مشاهده می‌شد و دولتمردان ایرانی نیز به آن توجه کرده بودند.

سرنوشت جدال بر سر «یک کلمه» از 1258 تا 1358

وظیفه من و شما نیست که هر روز خیابان بیفتیم حاکمی را پایین آورده یا بالا ببریم. بلکه وظیفه من و شما این است که قواعدی درست کنیم که بر مبنایش حاکمی بالا آمده یا پایین رود. این مهم است. یعنی به جای اینکه مدام بحث کنیم قانون اساسی چه بندهایی دارد این پرسش را مطرح کنیم که قانون اساسی چه فلسفه ای دارد و برای چه باید نوشته شود؟ یا چگونه باید نوشته و اجرا شود. آن زمان است که می توانیم درباره مفید بودن یا نبودن مواد آن حرف بزنیم.

بررسی مقوله آزادی در اندیشه شیخ فضل‌الله نوری

تأملی در اندیشه‌ی شیخ فضل‌الله نوری نشان می‌دهد که ایشان از آزادی در قالب نگاه دغدغه‌دار دینی خود استقبال نموده، آزادی را در چارچوب شرع و محدود و مقید به آن می‌خواسته است، بنابراین در اندیشه‌ی ایشان «آزادی مطلق» جایگاهی ندارد و جالب آنکه افراط و سوءاستفاده از آزادی، به‌ویژه در باب قلم و بیان شرایطی را در زمانه‌ی مورد بحث رقم زد که حتی آیندگان بر مشروطه نیز آن را نکوهش نموده‌اند.دیری نپایید که سرنوشت افراط‌گرایی‌های ناشی از سوءاستفاده از حریت مطلقه‌ی جنبش مشروطه‌خواهی، ملت را در مسیر انحرافی تا سقوط در دامان دیکتاتوری رضاخان همراهی و مشایعت کرد و شد آنچه شیخ مشروعه‌خواهان و اهل انصاف و بصیرت پیشگویی کرده از آن بیمناک بودند.

مجاهدت علما در حفظ شعائر حسینی در دوران پهلوی اول

مجالس عزاداری حسینی به واسطه‌ی ماهیتِ خویش، آموزه‌‌های عدالت‌طلبی، مبارزه با ظلم، آزادگی، عزت، شرافت، دین‌مداری و حفظ شعائر دینی، امر به معروف و نهی از منکر، اصلاح‌طلبی و رفع فساد را همیشه در برابر دیدگان شیعیان و آزادگان قرار می‌داده است. این مجالس به سبب همین ظرفیت، برای کسانی که در جبهه‌ی مقابل این آموزه‌ها قرار گرفته‌اند، خطرآفرین بوده است. لذا از جمله عوامل محدودیت و ممنوعیت مراسم و مجالس عزاداری و سوگواری حسینی را در این دوره، همین مسأله باید دانست. آیت‌الله محمدعلی شاه‌آبادی، میرزا صادق تبریزی، آیت‌الله العظمی شیخ عبدالکریم حائری یزدی و آیت‌الله بلادی بوشهری از جمله عالمانی بودند که در حفظ شعائر حسینی پیشتاز بودند.

نگاهی به زندگی و مبارزات آیت‌الله شیخ حسن صانعی

آیت‌الله شیخ‌ حسن‌ صانعی‌ در 1313 ش‌ در شهرستان‌ شهرضا به‌ دنیا آمد. پدرش‌ حجت‌الاسلام‌ والمسلمین‌ شیخ‌ محمدعلی‌ صانعی‌ از روحانیون‌ شهرضا بود. تحصیلات‌ خود را در زادگاهش آغاز كرد و سپس‌ به حوزه‌ی‌ علمیه‌ی‌ اصفهان‌ رفت‌. از آنجا به قم عزیمت کرد و با حضور در درس‌ خارج‌ آیت‌الله‌العظمی‌ بروجردی‌ یافت. سپس‌ به‌ محضر امام‌ خمینی رسید. با شروع‌ نهضت‌ اسلامی‌ پای‌ در راه‌ مبارزه‌ با رژیم‌ پهلوی‌ نهاد و در جریان‌ دستگیری‌ حضرت‌ امام‌ (ره‌) در آبان‌ 1343 فعال‌ بود. در جریان‌ قیام‌ 19 دی‌ 1356 كه‌ در پی‌ اهانت‌ روزنامه‌ی‌ اطلاعات‌ به‌ ساحت‌ مقدس‌ مرجعیت‌ و حضرت‌ امام‌ صورت‌ گرفت‌، وی‌ یكی‌ از سازمان‌دهندگان‌ اصلی‌ قیام‌ بود. او یكی‌ از اصلی‌ترین‌ محركین‌ مردم‌ برای‌ برگزاری‌ تظاهرات‌ بود و در این‌ زمینه‌ نقش‌ مؤثری‌ ایفا كرد.

نگاهی به تأثیر مجالس عزای حسینی در نهضت مشروطه

در تاریخ تشیع محرم همواره از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و خاستگاه بسیاری از تحولات اجتماعی و سیاسی بوده است. بیشتر جنبش‌ها و نهضت‌های اسلامی به خصوص در جامعه‌ی شیعه متأثر از اجتماعاتِ مردم در عزاداری محرم بوده است. در حقیقت انقلاب مشروطه نیز از چنین وضعی برخوردار بود. جایگاه مجالس عزاداری و نقش آن در آگاهی مردم و شکل‌گیری انقلاب مشروطه، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در واقع یکی از عواملی که به علما کمک کرد تا مردم را بسیج نمایند و آگاهی آنها را نسبت به امور جاری کشور افزایش دهند، مجالس عزاداری برای امام حسین(ع) بود. در ماه محرم که به طور طبیعی زمینه‌های تبلیغ و پند و موعظه آماده‌تر می‌شد، اوج سخنرانی‌های خطبای مشروطه بود.
دکتر غلامرضا خواجه سروی

تبیین الگوی تصمیم‌گیری امام خمینی در پذیرش قطعنامه 598 بر مبنای فقه سیاسی

امام خمینی در جریان جنگ تحمیلی در ابتدا به دنبال نابودی کامل صدام بودند و این تصمیم‌گیری کاملا براساس نظام ارزشی و هنجاری امام بود و در واقع یک تصمیم‌گیری هنجاری به حساب می‌آمد. اما در مراحل بعدی جنگ، زماینکه جمهوری اسلامی از لحاظ تجهیزات نظامی و اقتصادی دچار کمبود گردید و وقتی که سران سیاسی و نظامی در دیدارهای خود با امام خمینی از این گونه مشکلات صحبت کردند و ادامه جنگ را به ضرر ایران دانستند امام خمینی براساس قاعده مصلحت و مشورت که برخاسته از فقه سیاسی بود، تصمیم گرفتند قطعنامه 598 را بپذیرند.
دکتر مجید نجف‌پور

پاسخ به سه سؤال اساسی درباره «کودتای نقاب»

یكی از رویدادهایی كه در نخستین سال‌های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، از سوی دشمنان نظام طرح‌ریزی شد كودتای «نقاب» بود. امروز بعد از گذشت چهل سال از کشف و خنثی‌سازی آن توطئه خطرناک که می‌توان آن را خشن‌ترین کودتای قرن بیستم لقب داد، چگونگی طرح، زمینه‌ها و علل اجرای كودتا و كالبدشكافی دلایل شکست آن طرح حائز اهمیت است. هنوز نقش سازمان سیا در کودتای نقاب به‌درستی تبین نشده است و امروز بعد از گذشت چهار دهه از آن رویداد، بسیاری از این موضوع بی‌اطلاع هستند. این موضوع و چندین ابهام دیگر می‌بایست در حوزه پژوهشی به خوبی مورد بررسی قرار گیرد و ماهیت اقدامات خشن سران کاخ سفید علیه ملت ایران آشکار گردد.

سیری بر مشی مبارزاتی شهید آیت‌الله صدوقی

شهید صدوقی اولین فردی است که ایده جذب عناصری که در خدمت رژیم بودند را مطرح می‌کند. مهمترين گروهى كه در نظر او بودند ارتش و نظاميان بود. اعلاميه او در اواخر شهريور كه در كنار سپاسگزارى از عناصر مختلف، از ارتش نيز تشكر كرده بود و از آن‌ها خواسته بود كه آلت اجراى نقشه‌هاى شوم و ويرانگر مشتى بيگانه و بيگانه‌پرست نباشند، خود تأييد اين سخن است. مدام بر اين نكته  تأكيد مى‌كرد كه: «داخل پليس و ژاندارم‌ها هم كسانى هستند كه با ايمان و ديندار مى‌باشند و شب و روز از اين اوضاع مملكت و كار دولت ناراحت هستند». 

زمینه‌های بروز فاجعه هفتم تیر

زمانی که سازمان با عزل بنی‌صدر احساس کرد که دیگر امکان پیشروی و کسب قدرت از طریق سیاسی مقدور نیست، به بهانه‌ای واهی اعلان جنگ مسلحانه داده، فعالیت‌های تروریستی خود را آغاز کرد و اولین ضربه‌ی هولناک را با انفجار دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی و به شهادت رساندن 72 تن از مسئولان طراز اول مملکت، از جمله دکتر بهشتی، رئیس دیوانعالی کشور، وارد آورد.سازمان مجاهدین خلق بر این گمان بود که آیت‌الله بهشتی بر روی امام خمینی نفوذ دارد و با کشتن او، نظام با مشکل جدی رو به رو خواهد شد.
تازه های کتاب