استان
زنجان هم همراه با سایر استان‌های کشور در مقابل رژیم پهلوی ایستاد. با
شروع مهر سال 57 اعتصابات و تظاهرات گسترده‌ای علیه رژیم پهلوی شکل گرفت.
در کتاب انقلاب اسلامی در زنجان که توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر
شده است، درباره حضور قشرهای مختلف مردم زنجان در مبارزات علیه رژیم پهلوی
آمده است: نکته‌ای که بیش از همه در مهرماه
در زنجان خودنمایی می‌کرد، حضور گسترده دانش‌آموزان در راهپیمایی‌های
خیابانی بود. آنان از تاریخ 9 مهر 57 با تعطیلی مدارس وارد جریان انقلابی
شدند و از همین رو بیشترین شهدا و زخمی‌های این ماه از میان این طیف بود.
هم چنین در این ماه مراسم تشییع شهدای تظاهرات‌های خیابانی و یا چهلم
شهدای 17 شهریور تهران و چهلم شهید مرتضایی(در 5 شهریور در تظاهرات علیه
رژیم پهلوی به شهادت رسید) نیز در زنجان برگزار شد. نکته قابل توجه در این
گونه مراسم، قرینه سازی رهبری مبارزه مردم ایران و شهدای تظاهرات به رهبری
نهضت امام حسین (ع) و شهدای کربلا است. در انجام چنین فرایندی حاج اصغر
گنج خانلو، مداح مشهور اهل بیت عصمت و طهارت، نقش فوق‌العاده مؤثری داشت. با این توضیحات وقایع این ماه مورد بازنگری قرار میگیرد.
مهم‌ترین
واقعه این ماه، بحث اعتصابات قشرهای مختلف اعم از اصناف و ادارات دولتی
بود. از آن جمله، نخستین گام برای شکستن نظم رژیم حاکم توسط دانش آموزان
برداشته شد.
آنان راهپیمایی خود را با تعطیلی
مدارس از ساعت 8:30 روز یک شنبه، 9مهر 57 آغاز کردند، دانش‌آموزان در این
راهپیمایی به گزارش ساواک: «ضمن دادن شعارهای مضره،
با پرتاب سنگ شیشه‌های بانک صادرات را شکستند» و در چند مورد با مأموران
انتظامی به زد و خورد پرداختند. در نتیجه این زد و خوردها حدود سه نفر
مجروح و نزدیک به هشتاد تن دستگیر شد.
انعکاس خبر دستگیری دانش‌آموزان
در عصر روز مذکور، مردم را به خیابان‌ها کشاند، آنان به دنبال یک اجتماع در
مسجد ولیعصر(عج)، به خیابان‌ها ریختند و تظاهرات آرامی را برپا کردند.
تظاهرکنندگان با آرامش و نظم، ساعتی بعد به مسجد یاد شده بازگشتند. آنان به
دستگیری تعدادی از دانش‌آموزان در صبح روز مذکور اعتراض داشتند و خواهان
آزادی فوری آنها بودند. هم چنین در عصر همین روز دانش‌آموزان در مقابل
اداره آموزش و پرورش اجتماع کردند و خواستار مداخله مسؤولین این اداره در آزادی دانش‌آموزان شدند.
دانش‌آموزان بار دیگر در فردای روز بعد مدارس خود را تعطیل کردند و در
اعتراض به دستگیری هم شاگردی‌های خود، تظاهرات خیابانی برپا کردند. آنان پس
از راهپیمایی در خیابان‌های شهر در محل سبزه‌میدان (روبه‌روی شهربانی
زنجان) به بست نشستند و خواستار آزادی دستگیر شدگان شدند. مقامات انتظامی،
خواست تظاهرکنندگان را برآورده کردند و چهار نفر از دستگیرشدگان را آزاد
کردند.
در این هنگام آیت‌الله حاج سید هاشم
موسوی در سخنرانی از تظاهرکنندگان خواست که اگر احیاناً در دو روز گذشته
بستگان آنها توسط مأموران انتظامی دستگیر شده‌اند، به منزل ایشان مراجعه
کنند، تا در این باره تصمیمی اتخاذ کرده و موجبات آزادی آنان فراهم شود.
سپس از بازاریان و اصناف خواست تا مغازه‌های خود را باز کنند و مشغول کسب
شوند. همچنین به دانش‌آموزان توصیه کرد تا در کلاس‌های خود حاضر شوند و در
پایان، همه تظاهرکنندگان را دعوت به آرامش کرد. روز 14 مهر 57 بار دیگر در
زنجان راهپیمایی عظیمی انجام گرفت. این راهپیمایی 20 هزار نفره به مناسبت
چهلمین روز شهادت، احمد مرتضایی صورت گرفت. آنان در طول مسیر در حالی که
پلاکاردهایی با خود داشتند، به نفع نهضت شعارهایی می‌دادند.
حاج علی
اکبری در خاطرات مکتوب خود، خاطره این روز را چنین نگاشته است: «اربعین
شهید احمد مرتضایی فرا می‌رسید. چون قبلاً مردم از راهپیمایی در این روز
مطلع شده بودند در مسجد ولی عصر(عج)، این پایگاه انقلاب، اجتماع می‌کنند و
در ساعت سه بعد از ظهر از مسجد خارج شده و راهپیمایی را آغاز می‌کنند. در
حالی که جلوی راهپیمایان عکس بزرگ امام خمینی جلوه‌گر بود، هر لحظه بر
تعداد تظاهرکنندگان افزوده می‌شد. مردم پس از عبور از خیابان‌های امام
خمینی، سعدی، مسگرها در جلو گورستانی که شهید احمد مرتضایی در آن دفن شده
بود، توقف و پس از قرائت حمد و سوره، توسط یکی از افراد سازمان دهندهی
راهپیمایی سخنرانی تندی شد. سپس دوباره به راهپیمایی ادامه دادند. شعارهایی
که به گوش انسان طنین انداز بود عبارت بود از: خمینی خمینی خدا نگه دار
تو، می‌کشیم می‌کشیم دشمن خون خوار تو، درود بر خمینی ، مرگ بر شاه و
بسیاری شعارهای دیگر.
همچنین عکس‌هایی از امام خمینی، دکتر شریعتی و
پلاکاردهایی که بر روی آنها شعارهایی علیه رژیم نوشته شده بود حمل
می‌کردند. هر لحظه هجوم سرسام‌آور جمعیت برای شرکت در راهپیمایی چشم هر
بینندهای را خیره می‌کرد و به همین علت بلندگوهای ماشین جیپ و بلندگوهای
بسیار دیگر جوابگوی مردم در رساندن صدای شعاردهنده نمی‌شد.
همچنین در این راهپیمایی، چون امام خمینی از عراق اخراج شده بودند و جای
ایشان معلوم نبود، مردم قاطعانه با فریادهای کوبنده خویش اعلام کردند که
اگر یک مو از سر امام‌مان کم شود تمام کاخ‌ها را بر سر تمامی دژخیمان جلاد
رژیم پهلوی ویران می‌کنیم. این تظاهرات در سبزه میدان (روبه‌روی شهربانی)
خاتمه یافت.
«حاج علی اکبری تعداد راهپیمایی کنندگان را بیش از 50 هزار نفر تخمین زده که در میان آنان بیش از مردان، زنان حضور داشته اند.»
روز 15 مهر پس از این که در زنجان شایع شد که دولت عراق امام خمینی را از
کشور خود بیرون کرده، بازاریان مغازه‌های خود را بسته و همراه دانش‌آموزان و
فرهنگیان زنجان اقدام به تظاهرات کردند.
کیهان تظاهرات روز مذکور را
چنین گزارش داد:«دیروز دانش‌آموزان، دانشجویان و معلمان زنجان از رفتن به
مراکز آموزشی خودداری کردند و مدارس به حالت تعطیل درآمد. بازاریان زنجان
نیز به عنوان پشتیبانی از آنان محل کسب خود را تعطیل کردند. دانش‌آموزان
زنجان در مقابل دبیرستان پهلوی، که آن را در چند روز اخیر دبیرستان دکتر
شریعتی نام گذاشته‌اند، جمع شدند و در حالی که پلاکاردهایی با خود حمل
می‌کردند و شعار می‌دادند دست به راهپیمایی زدند. در پیشاپیش تظاهرکنندگان،
روحانیون و دبیران آموزشگاه‌های زنجان حرکت می‌کردند. این تظاهرات بدون
دخالت پلیس چند ساعت بعد پایان یافت. در میان تظاهرکنندگان گروهی زن و دختر
نیز دیده می‌شدند.»
