پایگاه مركز اسناد انقلاب اسلامی- محمد جعفربگلو؛ آیت‌الله عباس واعظ طبسی یكی از روحانیون مبارز و انقلابی مشهد كه همراه با حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای و شهید هاشمی نژاد مثلث مبارزه با رژیم پهلوی در مشهد را تشكیل می‌دادند. وی كه در طول مبارزه در مجموع شش بار دستگیر و زندانی شد ارتباط نزدیكی با نهضت امام خمینی(ره) داشت و پس از انقلاب اسلامی نیز مسئولیت‌های اجرایی فراوانی به ایشان محول شد.
تولد و تحصیلات مقدماتی
آیت‌الله عباس واعظ طبسی، در بهمن‌ماه 1314 در خانواده‌ای مذهبی در مشهد مقدس متولد شد. پدرش، آیت الله غلامرضا واعظ طبسی از روحانیون تأثیرگذار زمان خود و از مبلغان طراز اول كشور و یكی از خطبا و سخنوران توانا و زاهد مشهد به شمار می‌آمد به طوری كه امام خمینی(ره) درمورد ایشان فرمودند: «چه بسیار افرادی غیر مسلمان بودند كه تحت تأثیر منطق و كلام مؤثر و پرجاذبهٔ او به اسلام مشرف شدند و او در كشورهای عربی موقعیت ویژه‌ای داشت.» آیت‌الله طبسی كه در یك سالگی پدرش را از دست داده بود، دوران كودكی را با سرپرستی مادر پشت سر گذاشت. وی دورهٔ ابتدایی و بخشی از متوسطه را در مشهد گذراند و سپس در آستانهٔ نوجوانی به تحصیل علوم اسلامی علاقمند شد، بنابراین در 16 سالگی به حوزه علمیه مشهد وارد شد و دروس مقدماتی و دوره‌های "سطح" و "خارج" را به طور جدّی دنبال كرد و تحصیلات حوزوی را در محضر اساتید برجسته‌ای چون شیخ "محمدتقی ادیب نیشابوری"، "میرزا احمد مدرس یزدی"، "حاج شیخ مجتبی قزوینی"، "حاج شیخ هاشم قزوینی" و مراجع تقلید از جمله "آیت الله العظمی سید محمد هادی میلانی"، "آیت الله فقیه سبزواری" و "آیت الله العظمی بروجردی" گذراند. "آیت الله بروجردی" وی را طلبه‌ای خوش فكر و به عنوان زبان حوزه‌های علمیه دانسته و با تقدیر و تفقد از او نام می‌بُرد.
آیت‌الله واعظ طبسی از سن 12، 13 سالگی با سیاست آشنا بود و در دبیرستان و یا حوزه علمیه مسائل سیاسی را دنبال و مطرح می‌كرد. گفته می‌شود یكی از مسائلی كه تصمیم به مبارزه را در وی تقویت كرد آشنایی با شهید نواب صفوی بود. [1]
آغاز علنی مبارزات علیه رژیم پهلوی به همراه مقام معظم رهبری
چنانكه گفته شد آشنایی آیت‌الله واعظ طبسی با شهید نواب صفوی در آغاز دهه 30، باعث به وجود آمدن روحیه‌ای قوی برای مبارزه با رژیم پهلوی در او شد به طوری كه وی در سخنرانی‌های متعدد به مخالفت با رژیم پهلوی پرداخت و در آگاهی بخشی به مردم مشهد و افشاگری و مبارزه با رژیم نقش اساسی داشت. به موجب این تلاش‌ها و سخنرانی‌ها آیت‌الله واعظ طبسی چندین بار تا زمان پیروزی انقلاب ممنوع المنبر و زندانی شد اما وی به این امر بی‌توجه بود و باز هم به مبارزات خود ادامه داد.
آیت الله طبسی، چنانكه خود می‌گوید كار مبارزه را در سال‌های نخست به تنهایی دنبال می‌كرد، اما با استقرار مقام معظم رهبری و پس از مدتی شهید هاشمی نژاد در مشهد، گروهی سه نفره تشكیل شد كه اعضای آن قسم یاد كردند تا برقراری حاكمیت اسلام راه مبارزه را با همكاری یكدیگر دنبال كرده و همواره از امام(ره) به عنوان رهبر و مرجع اعلم، جانب داری كنند.
آیت الله واعظ طبسی خود در این باره می‌گوید: «مبارزه علنی بنده و جمع دوستان تقریباً از سال 1335 شروع شد، در آن موقع برادرمان جناب آقای خامنه‌ای در مشهد تشریف نداشتند و شهید هاشمی نژاد هم در قم بودند بنابراین در آن زمان من تنها بودم و خیلی سخت می‌گذشت. بعدها با پیوستن این دو بزرگوار، محور واحدی را در خراسان تشكیل دادیم. در اوایل نشست‌هایمان از هم جدا بود اما بعداً تصمیم گرفتیم مركزیتی داشته باشیم.»
بدین ترتیب با همكاری آیت الله طبسی، مقام معظم رهبری و شهید سید عبدالكریم هاشمی‌نژاد، اندیشهٔ امام خمینی(ره) برای مردم خراسان شناسانده شد و در همین راستا او برای اولین بار در یك سخنرانی در مسجد "حاج ملا هاشم"، امام(ره) را به عنوان مرجع اعلم معرفی كرد كه با اعتراض ساواك روبرو شد، در حدی كه او را دستگیر و روانه زندان كردند.[2]
دستگیری و ممنوع المنبر شدن طی سال های مبارزه علیه رژیم پهلوی
آیت الله واعظ طبسی در طول سال‌های 1331 تا 1340 بارها در سخنرانی‌های افشاگرانه خود، به رژیم شاه حمله كرد. در 14 تیرماه 1340 به علت سخنرانی در سرای محمدیهٔ مشهد دربارهٔ عدل زمامداران مورد اعتراض ساواك قرار گرفت. مأموران امنیتی شاه، جلسهٔ سخنرانی وی را تعطیل و او را به مدت 7 ماه ممنوع‌المنبر كردند تا اینكه فشار مردم، این ممنوعیت را لغو كرد.
پس از تصویب لایحهٔ انجمن‌های ایالتی و ولایتی و رفراندوم شاه، آیت‌الله طبسی در سال 1341، به دنبال ایراد چند سخنرانی دستگیر و پس از چند روز به زندانی در تهران منتقل شد و پس از آزادی از زندان به خراسان مراجعت كرد و با ایراد سخنرانی‌های افشاگرانه به مبارزه با رژیم پهلوی ادامه داد. [3]
فعالیت‌های سیاسی آیت الله واعظ طبسی در فروردین 1342 موجب شد تا در كمیسیون امنیت مشهد دستگیری مجدد ایشان مطرح شود. وی در یك سخنرانی در روز شهادت امام صادق(ع) آمریكا را مورد حمله قرار داده و گفت: «آمریكایی‌ها و اجانب ما را منحرف كرده و زنان و دختران ما را به سوی نیستی می‌كشانند. ما اگر ببینیم خائنین مملكت یا آشوبگران در جایی پیشرفت كرده و قصد اختلال دارند باید كور شویم و از مملكت دفاع كنیم.» بدین ترتیب شهربانی مشهد روز 5 فروردین وی و "شیخ حسن كافی" را دستگیر و به ساواك تحویل داد.[4]
فعالیت‌های انقلابی آیت‌الله واعظ طبسی پس از 15 خرداد
آیت‌الله واعظ طبسی یكی از روحانیون فعال در قیام 15 خرداد مشهد بود به همین خاطر توسط ساواك این شهر مورد تعقیب قرار گرفته و بازداشت شد اما پس از مدتی آزاد شد و بار دیگر مبارزه را از سر گرفت. وی در 28 فروردین 1343 در سفر به قم و بیعت با حضرت امام خمینی(ره) به نمایندگی از حوزه علمیه مشهد، در حضور امام(ره) به سخنرانی پرداخت و پس از این سخنرانی در راه‌آهن قم بازداشت و به زندان قزل قلعه منتقل شد. علاوه بر این ساواك دلیل دستگیری او را سخنرانی شدیدالحن وی در خصوص سرمقاله روزنامه اطلاعات مبنی بر موافقت روحانیت با دولت اعلام كرد. بازداشت آیت‌الله طبسی حدود چهار ماه به طول انجامید تا اینكه در نیمه مرداد 1343 آزاد شد و بلافاصله پس از آزادی به قم رفته و به حضور حضرت امام(ره) رسید.[5]
مبارزات آیت‌الله واعظ طبسی در دهه 50 نیز همچنان ادامه داشت. در 26 خرداد 1354 حدود 200 تن از طلاب مدارس گوناگون مشهد در مدرسه میرزا جعفر گرد هم آمده و شعارهایی در حمایت از امام(ره) سر دادند لذا ساواك با بازداشت ده تن از طلاب تلاش كرد تا این حركت را خاموش كند. در این میان آیت‌الله واعظ طبسی به عنوان «فعالیت مضره و تحریك طلاب حوزه مشهد به اعتصاب» دستگیر و به یك سال زندان محكوم شد.[6] وی پس از آزادی بار دیگر در 21 خردادماه سال 1357 به اتهام تهیه و توزیع اعلامیه علیه رژیم شاه، به وسیلهٔ مأموران كمیتهٔ مشترك ضد خرابكاری دستگیر شد.
او همچنین همراه دیگر علمای مبارز خراسان در انتشار اعلامیه و بیانیه‌های افشاگرانه و ایراد سخنرانی در طول انقلاب شركت داشت و در اعتراض به ممنوعیت ورود امام خمینی(ره) به كشور همراه با علمای مشهد از 9 بهمن‌ماه سال 1357 در حرم مطهر امام رضا(ع) متحصن شد. وی در طول مبارزه در مجموع شش بار دستگیر و زندانی شد.
مسئولیت‌های اجرایی پس از پیروزی انقلاب اسلامی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، امام خمینی(ره) آیت‌الله واعظ طبسی را ابتدا به عنوان سرپرست و پس از مدتی به عنوان تولیت آستان قدس رضوی منصوب كردند. حضور در مجلس خبرگان رهبری به عنوان نماینده مردم مشهد، نماینده ولی فقیه در خراسان، عضویت در مجمع تشخیص مصلحت نظام و مدیریت حوزه‌های علمیه مشهد از مهم‌ترین مسئولیت‌های سیاسی وی در دوران پس از انقلاب اسلامی است.
در حكم انتصاب سرپرست آستان قدس رضوی كه توسط امام خمینی(ره) در 25 بهمن 57 صادر شد آمده است:
«بسم اللّه الرحمن الرحیم
خدمت جناب مستطاب حجت الاسلام آقای آقا شیخ عباس واعظ طبسی ـ دامت افاضاته
پس از اهدای سلام و تحیت، تا تعیین تولیت برای آستان مقدس حضرت ثامن الائمه ـ صلوات اللّه و سلامه علیه و علی آبائه الطاهرین ـ جنابعالی برای سرپرستی آن آستان مقدس منصوب هستید. لازم است با كمال جدیت و به طور دقیق حفاظت از متعلقات آنجا خصوصاً كتابخانه و خزینه و محتویات ضریح مقدس و موقوفات و سایر آنچه مربوط است به آن آستان مقدس بفرمایید، و از حیف و میل و ضیاع اموال جلوگیری نمایید. حضرات خُدام محترم با جنابعالی در این امر لازم تشریك مساعی خواهند نمود. والسلام علیكم و رحمةاللّه.
16 ربیع الاول 99 / 25 بهمن 57
روح اللّه الموسوی الخمینی»[7]
ترور نافرجام آیت‌الله طبسی
در 29 بهمن 1361، دو تن از اعضای گروهك منافقین در فاصله دو خطبه نماز جمعه مشهد تلاش كردند تا آیت‌الله واعظ طبسی را ترور كنند اما این عملیات آنان توسط اعضای سپاه پاسداران خنثی شد. براساس گزارش روزنامه كیهان، این دو تن به نام‌های بابایی و میرنژاد با هوشیاری سپاه در انجام عملیات ترور ناكام ماندند.[8]
بلافاصله پس از این عملیات، امام خمینی(ره) طی پیامی خرسندی خود را از شكست عملیات ترور آیت‌الله واعظ طبسی ابراز كردند. متن كامل این پیام به شرح زیر است:
«بسمه تعالی
مشهد مقدس ـ جناب حجت الاسلام آقای طبسی، تولیت محترم آستان قدس رضوی ـ دامت افاضاته
خداوند تعالی را شكر كه توطئۀ جنایتكارانۀ منحرفان از اسلام دربارۀ جنابعالی خنثی شد؛ و خداوند را سپاس كه هر روز این جنایتكاران ورق سیاهی بر اوراق جنایت خود میافزایند. و اكنون كه به خواست خدای تعالی دستشان از هر جا كوتاه و هر گروهی از آنان گروه دیگر را لعن میكند و از رسیدن به آنچه در خیال خود به آرزوی آن بوده اند مأیوس شده اند، چاره ای جز خرابكاری برای اظهار وجود ندارند كه آن هم برایشان جز رسوایی در پی ندارد. از خداوند تعالی سلامت و سعادت جنابعالی و سایر متعهدان به اسلام و خدمتگزاران به جمهوری اسلامی را خواستارم. والسلام علیكم و رحمةاللّه.
30 بهمن 61
روح اللّه الموسوی الخمینی»[9]
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پی نوشت ها:
1- پایگاه جامع شخصیت نگار، زندگی‌نامه آیت‌الله واعظ طبسی.
2- پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله واعظ طبسی، گفتگوی مجله پیام انقلاب با حضرت آیت‌الله واعظ طبسی- فروردین 1362.
3- پایگاه جامع شخصیت نگار، زندگی‌نامه آیت‌الله واعظ طبسی.
4- مشهد از مقاومت تا پیروزی: بررسی مبارزات علما و مردم مشهداز 42 تا 57، تهران: مركز اسناد انقلاب اسلامی، صص 48-44.
5- پیشین، ص 109.
6- پیشین، ص 271.
7- صحیفه امام خمینی(ره)، جلد 6.
8- روزنامه كیهان، «طرح ترور تولیت آستان قدس خنثی شد»، شنبه 30 بهمن 1361، شماره 11803، ص 21.
9- صحیفه امام خمینی(ره)، جلد 17.
