پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ انقلاب اسلامی ایران یکی از وقایع مهم در عرصه سیاست جهانی در قرن بیستم است که پیامدها و آثار بسیاری برای جهان اسلام و محیط بین‌الملل داشته و به دلیل هویت مستقل انقلابی و اسلامی، حماسه‌های سیاسی، اعتقادی، فرهنگی و اقتصادی در روند استمرار و تداوم آن متاثر از هویت اصیل و ماهیت وجودی انقلاب اسلامی است. در این میان، حماسه نهم دی‌ماه 1388 نیز برخواسته از فرهنگ انقلابی و ارزش‌های دینی در جامعه ارزشمدار ایران است که وجوه تشابه زیادی میان این رویداد سیاسی با انقلاب اسلامی وجود دارد که به لحاظ ماهوی، هویتی و اصالت‌ها قرابت‌های زیادی با هم دارند. این نوشتار وجوه ماهیتی در انقلاب اسلامی و حماسه نهم دی را بررسی می‌کند.
1. هویت عاشورایی در انقلاب اسلامی و حماسه 9 دی
انقلاب اسلامی دارای رویکردی هویت سازانه و مبتنی بر هویت اعتقادی-مسلکی است. به یک معنا، انقلاب اسلامي حركتی مبتنی بر بازگشت به خويشتن و تأكيد بر هويت فراموش شده اسلامی در جهت برخورد با جوانب مختلف حيات بشري و در خلاف جهت منافع و اهداف شرق و غرب بود.
انقلاب اسلامی به‌عنوان یک حرکت هدف‌دار اجتماعی، برای ایجاد، تداوم و سامان‌یابی نهایی خود، نیازمند هویت است. نهضت عاشورا به‌عنوان منبع تغذیه و تأمین محتوای هویت و تداوم انقلاب اسلامی و انتظار مهدوی به‌عنوان شکل‌دهنده و منبع هویت غایتی انقلاب اسلامی برگزیده و مثمرثمر واقع شده است.ازآنجاکه هویت انقلاب اسلامی بر پایه حماسه حسینی ایجاد شده است، از این رو، شناسایی انقلاب اسلامی و چگونگی رخداد آن، جز با فهم ماهیت نهضت حسینی امکان‌پذیر نیست.
با توجه به تداوم هویت انقلاب اسلامی بر مبنای نهضت حسینی، مهم‌ترین مبنای فکری برای حفظ و نگهداری انقلاب اسلامی از خطرها و آسیب‌ها، زنده نگه داشتن تفکر رایج در نهضت حسینی و طرح و تبیین دقیق ارزش‌های محوری نهضت عاشورا (نهی از منکر، امر به معروف، جهاد در راه خدا و...) است.
در دستگاه فکری متفکران انقلاب اسلامی نیز می‌توان مولفه‌های هویت اسلامی که استمرار و تداوم انقلاب اسلامی را سبب می‌شوند، بازشناسی کرد. به عنوان مثال، شهید بهشتی به عنوان یکی از متفکرین جمهوری اسلامی، در خصوص ماهیت دینی و هویت اسلامی در انقلاب اسلامی بیان می‌کند: «ما جز تأكيد و پافشاري روی معيارهای اسلامی و مكتبی هيچ انگيزه‌ای نداريم. ما روي معيارها، اهل سازش و تخفيف نيستيم. تداوم راستين انقلاب ما در گرو رشد ارزش‌های معنوی و اخلاقی در موضع‌گيری‌های همه ماست.»
حرکت مردم در حماسه نهم دی 1388 هم مبتنی بر همین هویت اسلامی و عاشورایی بود و ایستادگی در برابر زیاده‌خواهی‌های بیگانگان و فتنه‌گران در داخل کشور، مبتنی بر هویت تداومی انقلاب اسلامی و مولفه‌های فرهنگ راهبردی جمهوری اسلامی ایران نظیر ایستادگی و مقاومت در برابر دشمنان، حفظ نظام، نفی سبیل، روحیه عزت طلبی و چیرگی بر منافقان و... است که همه این ها برآمده از هویت اسلامی در جامعه ایرانی است.
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های هویت اسلامی در حماسه 9 دی و فرایند انقلاب اسلامی، دفاع از آرمان‌ها و پاسداشت ارزش‌های دینی در جامعه است و مردم ایران در هر دو رویداد پس از مشاهده ظلم و تعدی به آرمان‌های اسلامی و اعتقادات مذهبی، به پا خاسته و از هویت اصیل خویش حراست کردند. با این اوصاف، هویت مشترک دینی در انقلاب اسلامی و نهم دی به خوبی قابل مشاهده است و وجود شعارهای مردمی و حمل پلاکاردهای حاوی پیام های دینی، گواهی بر اهمیت هویت اسلامی در رویدادهای فوق الذکر است.
2.معنویت‌گرایی مبتنی بر حرکت قلبی و ایمانی
تفاوت انقلاب اسلامی ایران با ساير انقلاب‌هاي دنيا، در اسلامی بودن آن است. بنابراين، اگر نظامی، آن فصل مميز و آن مشخصه ماهوي خود را همچنان حفظ كند، ميتوان ادعا كرد كه هنوز ماهيت خود را از دست نداده است. ولي اگر اين فصل مميز حفظ نگردد، بايد اعتراف كرد كه اين انقلاب از مسير اصلي خود خارج و دچار آسيب شده است. از آن‌جا كه تنها ديني كه براي تمام شئون انسان‌ها، اعم از شئون فردي و اجتماعي و دنيوي و اخروي، برنامه دارد، اسلام است، تنها انقلابي نيز كه قادر است كه جميع مصالح مردم را تأمين و تضمين كند و خود، مسايل و مشكلات جديدي پديد نياورد، انقلاب اسلامي است؛ يعني انقلابي كه در همه ابعاد و وجوه خود، بدون استثنا، از جهانبيني و ارزشگذاري دين مقدس اسلام مايه بگيرد و تغذيه كند.
روند معنویت‌گرایی در پرتو انقلاب اسلامی ایران تشدید شد و در پرتو دفاع مقدس ایرانیان از تمام انباشته‌های و داشته‌های فرهنگی و تاریخی خود قوام بیشتری یافتو در عین حال، نمود عینی دیگر آن در انقلاب اسلامی را می‌توان در حماسه نهم دی مشاهده کرد.
انقلاب اسلامی با معنویتی عمیق همراه بوده است که روح آزادی خواهی و حریت در آن به وفور دیده می شود و تمامی آرمان های ملی تحت تاثیر معنویت قرار داشتندو به دلیل همین ماهیت معنویت گرایی در انقلاب اسلامی، حرکت و جنب و جوش‌های مردمی از روی ارادت قلبی و ایمان نسبت به آرمان‌های اصیل اسلامی انجام می شدند.
راز ماندگاری انقلاب اسلامی، اتکای به ایمانهاست. لذا آن روزی که توده عظیم مردم در سرتاسر کشور احساس کنند که دشمنی‌ای متوجه انقلاب است، بدون فراخوان، حرکت می‌کنند. در طول دو دهه اخیر، هیچ حرکت مردمی به این عظمت نهم دی ماه 1388 در ایران اتفاق نیفتاده است؛ علت این است که مردم وقتی احساس می‌کنند دشمن در مقابل نظام اسلامی ایستاده است، وارد صحنه می‌شوند که این نیز حرکتِ ایمانی و قلبی است؛ به گونه‌ای که انگیزه خدایی در آن وجود دارد.
3.بصیرت
از جمله مؤلفه‌هاي مهم در نحوه های مشارکت در فرایند انقلاب اسلامی، بصيرت است که بر فرايند کميت و کيفي بودن مشارکت سياسي تأثير مي‌گذارد. بصيرت، مشارکت را از حالت کورکورانه، بي‌هدف و توأم بودن با منافع افراد و احزاب خارج ساخته و آن را به فعاليت سياسي آگاهانه ارتقا مي‌دهد.
بصیرت در فرایند انقلاب اسلامی و حماسه نهم دی ماه دارای چند شاخصه کلیدی چون خداباوری و اعتماد به وعده های الهی، موقعیت شناسی، دشمن شناسی، شناخت حق از باطل و مشارکت فعالانه برای زدودن تهدیدات پیش‌روی جامعه از روی منطق و باور قلبی بوده است.
از جمله آثار بصیرت سیاسی در فرایند انقلاب اسلامی و حماسه نهم دی هم عبارتند از:
- شناخت جبهه حق و راه خدا پیمودن،
- برون رفت از مشکلات و مصائب سیاسی،
- دشمن ستیزی،
- آگاهی و هوشیاری سیاسی،
- آمادگی و ایستادگی در برابر دشمن داخلی و خارجی،
- دفاع و آمادگی همه جانبه،
- ولایت مداری
4.مشارکت همگانی
حضور همگانی مردم در عرصه‌های مختلف از اعتقادات و باورهای دینی آنها سرچشمه می‌گیرد. ایمان مذهبی مردم، عشق به اهل بیت (ع) عامل قدرتمند در تولید قدرت مردمی انقلاب پیروزی ها و شکست دشمن بوده است. در آزمون‌های بزرگ دین‌مداری مردم عنصر تعیین کننده و کارگشا بوده است. همین موضوع کلیدی در فرایند انقلاب اسلامی و نهم دی ماه 1388 متبلور شده است.
در فرایند انقلاب اسلامی، مشارکت عمومی بی نظیر بود و همگان مترصد تحقق آرمان‌های انقلاب اسلامی بودند. ویلیام سولیوان، آخرین سفیر امریکا در ایران با اشاره به عظمت یکی از راهپیمایی‌های مردم ایران در سال 1357، روایتی از حضور همگانی ملت ایران در صحنه دارد. او می‌گوید: «عظمت تظاهرات بار دیگر قدرت مخالفان را نشان داد. تعداد شرکت کنندگان در این تظاهرات که از جنبه مذهبی خارج شده و شکل سیاسی به خود گرفته بود، از حداقل چهارصد هزار نفر (بر اساس تخمین اردشیر زاهدی که با هلیکوپتر بر فراز تهران گردش کرده بود ) تا دو میلیون نفر (بنابر تخمین بی بی سی لندن) برآورد می‌شد. طبق برآورد سفارت تعداد شرکت کنندگان در این تظاهرات در هر روز به حدود یک میلیون نفر بالغ می‌شد.»
همین مشارکت در چند دهه بعد در حماسه نهم دی ماه برای تداوم و پاسداشت همان آرمان ها مجدداً ظهور و بروز یافت به گونه‌ای که علی رغم کارشکنی‌های دشمنان در راستای ایجاد بی‌اعتمادی در مردم و اختلاف افکنی‌ها، حضور حداکثری مردم در صحنه، عامل کلیدی موفقیت در مدیریت بحران بود.
5.ولایتمداری
حضور رهبر در فرایند انقلاب اسلامی و ولایتمداری مردم سبب شد تا نظم و امنیت برای جامعه به ارمغان بیاید، هرج و ها از بین برود و بسیج عمومی در برابر دشمنان به خوبی انجام شود.همین امر در فرایند حماسه نهم دی 1388 اتفاق افتاد و ولایتمداری مردم باعث شد تا فرامین رهبر انقلاب اسلامی به عنوان فصل الخطاب، نقشه‌های دشمنان را خنثی کند و پذیرش رهنمودهای ایشان توسط مردم، به آرامش فضای سیاسی و رفع تهدیدات اجتماعی منجر شود. در واقع نقطه اشتراک انقلاب اسلامی و حماسه نهم دی، تبعیت مردم از رهبری جامعه بود که پیروی قاطعانه از ولی فقیه در جامعه، استحکام ساخت درونی قدرت ملی را برای ایران به همراه داشت.
حماسه 9 دی 1388 و انقلاب اسلامی دارای شباهت‌های ماهوی زیادی هستند که مهم‌ترین وجه اشتراک ماهوی آنها، هویت اسلامی است؛ به عبارتی دیگر، مولفه های هویتی منبعث از اسلام و قیام عاشورا نظیر دشمن‌ستیزی، استقامت و پایداری در برابر دشمنان، نهراسیدن از تهدیدات معاندان نظام، پیوستگی جامعه اسلامی و ... در فرایند این دو حماسه بزرگ سیاسی به خوبی نمایان است. برخی از اشتراکات ماهوی میان انقلاب اسلامی و 9 دی را می‌توان در مولفه‌هایی نظیر ولایتمداری، معنویت‌گرایی در کردار و گفتار، بصیرت و آگاهی سیاسی، اعتماد و مشارکت آگاهانه و همگانی در انقلاب اسلامی و نهم دی ماه مشاهده کرد.
