پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ یکی از مهم‌ترین رویدادهایی که مردم را به تقابل بیشتر با رژیم پهلوی کشاند، حوادثی بود که پس از نماز عید فطر در سال ۱۳۵۷ شهر ایلام را به محل منازعه مسلحانه مردم ایلام و رژیم پهلوی تبدیل کرد. در پی تظاهراتی که به درگیری مسلحانه منجر شد، تعدادی از مردم عادی و نیز چند نفر از نیروهای نظامی و انتظامی رژیم پهلوی کشته شدند.
گزارش عوامل رژیم پهلوی از حوادث ایلام در عید فطر
سرهنگ محمدرضا امین طاهری، رئیس شهربانی ایلام، در گزارشی که از این اتفاقات تهیه کرده و به مقامات مسئول در تهران ارائه داده است این رویداد‌ها را این گونه گزارش کرده است: «به استحضار می‌رساند مورخه 57/6/13 شرکت کنندگان نماز عید فطر پس از خروج از مسجد جامع با تمهید قبلی و ادای شعائر ضد ملی با چوب و سنگ شیشه‌های دادگستری را شکسته بطرف خیابان عبدالهی حرکت می‌کنند. یاسین عبدالهی ضمن دادن شعار ضد ملی و فحاشی به کد (۶۶) و شعار بنفع خمینی تظاهرات‌کنندگان را رهبری پس از تخریب ساختمان خانه فرهنگیان به خیابان خیام وارد به مؤسسات دولتی حمله‌ور شیشه‌های بانک ملی را شکسته بطرف اکیپ مأمورین مستقر در میدان شاه رضا به سرپرستی سرکار ستوان عمادی پور که برای حفاظت ابنیه دولتی و کنترل اغتشاشات گمارده شده‌اند حمله که با مقاومت مأمورین عقب‌نشینی و با مأمورین کمکی که با جیپ لندرور شماره 11358- ایلام بسرپرستی سرکار ستوان شریفی که برای کمک عازم بودند در تقاطع خیابان عبدالهی - خیام مواجه می‌شوند اکرم عبداللهی... ضمن ادای کلمه (کوشمتان) با تفنگ شکاری (پنج تیر پران) اتومبیل گشتی فوق را هدف گلوله قرار داده دو نفر مأمورین باسامی پاسبان موسی ابراهیمی و کارآموز پاسبانی حشمت‌الله پورنظربیگی شهید و سه نفر دیگر ۱ـ پاسبان قیصر ناصری 2ـ پاسبان محمد رشیدی 3ـ پاسبان رحم‌خدا رحمتی به سختی مجروح و یک نفر کارآموز دیگر دچار ناراحتی روانی گردیده... در این اغتشاشات سه نفر غیرنظامی نیز به اسامی ۱- شیرزاد عبدالهی ۲- امیر پورصفر ۳- اسد شیرخانی مقتول گردیدند. اغتشاش گران وسیله یاسین و اکرم عبداللهی فرزندان حاج سهراب عبدالهی و حسن نورالهی ضمن فحاشی به کد (66) رهبری میشدند».
پس از آن در ارائه گزارش تلاش شده است که نیروهای انتظامی را تبرئه نموده مردم و به ویژه اکرم عبدالهی را به شروع درگیری‌ها و قتل نیروهای نظامی متهم نمایند: «...سرپاسبان دوم رستم فتاح‌بیگی نیز در بازجوئی پیوستی اظهار می‌دارد با اعلام استمداد سرکار ستوان عمادی‌پور با اتومبیل لندرور سایر مأمورین بسرپرستی ستوان شریفی بمحل عزیمت پس از شلیک چند تیر هوائی در خیابان مینائی بمنظور پراکنده نمودن اغتشاش‌گران ضمن عبور از خیابان عبدالهی جلوی منزل حاج سهراب عبدالهی، اکرم عبدالهی درحالیکه پاره آجر در دست داشت (با لهجه کردی) فریاد زد برادرم کشته شده است الان شما را میکشم، ما پس از عبور از خیابان مذکور برای پراکنده کردن عده زیادی از تظاهرکنندگان در خیابان خاکی روبرو وارد که متواری شدند سپس ضمن عقب آمدن اتومبیل از سوی اکرم عبدالهی از پشت سر درحالیکه پشت جیپ شهباز سنگر گرفته بود ما را هدف گلوله قرار داد.» حاج اکرم عبدالهی که با وجود شهادت برادرش اکنون توسط نیروهای رژیم به عنوان اغتشاشگر معرفی شده بود و در روستاهای اطراف ایلام پناه گرفته بود و می‌دانست که در داخل استان کسی به شکایت آنها توجه نخواهد کرد، نامه‌ای به کانون وکلای دادگستری نگاشت و در آن ضمن شرح ماجرا درخواست کرد گروهی برای بررسی دقیق موضوع به ایلام اعزام شوند. در بولتون نوبه‌ای ساواک (8/۷ /۵۷ -74441) گزارش به نحوی تهیه شده که گویا ابتدا تیراندازی از طرف مردم بوده و سپس عوامل انتظامی در پاسخ به این اقدام شروع به تیراندازی کرده‌اند.
گزارش روزنامه اطلاعات از تظاهرات ایلامی‌ها
روزنامه اطلاعات این رویداد را چنین نوشته است: «حدود پنج هزار نفر پس از پایان مراسم نماز عید فطر از مسجد جامع ایلام بیرون آمدند و تظاهرات گسترده‌ای در خیابان‌های این شهر به راه انداختند. تظاهرکنندگان ابتدا شیشه‌های دادگستری را در خیابان واسطی چهارراه خیابان برق شکستند و سپس به سوی خیابان خیام این شهر به حرکت در آمدند و شیشه خانه فرهنگیان و بانک ملی را شکستند. مأموران برای پراکنده کردن آنها شروع به تیراندازی کردند و زد و خورد سختی بین آنها در گرفت که در نتیجه ۳ نفر از تظاهرکنندگان کشته شدند. شدت درگیری‌ها به حدی بالا گرفت و برای رژیم اهمیت داشت که از تیپ شاه‌آباد درخواست کمک شده که از طرف تیپ شاه‌آباد یک گروهان نظامی با ده فروند هلی کوپتر وارد شهر می‌شوند و اوضاع شهر را به دست می‌گیرند.»
روایت انقلابیون از تظاهرات عید فطر
حمید شیرخانی که خود در راهپیمایی عید فطر حضور داشته شرح ماجرا را اینگونه بیان می‌کند: «تظاهرات در روز عید فطر پس از برگزاری نماز عید و خارج شدن از مسجد جامع ایلام به وقوع پیوست ابتدا شعار مرگ بر شاه توسط یک جوان سر داده شد سپس بقیه افراد شعار را تکرار کرده و ماجرا از این زمان آغاز شد و منجر به تیراندازی نیروهای پلیس گردید. چون بیشتر نمازگزاران از جوانان قسمت شمالی شهر بودند مسیر تظاهرات از خیابان عبداللهی به سمت خیابان خیام (شهدای امروز) کشیده شد و از سه راهی خیابان عبداللهی به سوی میدان شهدا تظاهرات با شعارهای تند که تا آن زمان سر داده نشده بود، ادامه پیدا کرد. در این حین عده بیشتری از مردم به تظاهرات کنندگان ملحق شدند. تا اینکه مأمورین از قسمت غربی خیابان شهدا به سمت مردم فشار آورده عرصه را تنگ کردند از سمت میدان شهدا نیز گروهی از نظامیان به صورت گاز انبری وارد شدند یعنی از پشت سر و نیز از جلوی تظاهرکنندگان تیراندازی صورت می‌گرفت صدای غرش گلوله‌ها صحنه را به میدان جنگ تبدیل کرده بود اما از آنجا که یک عده فریاد می‌زدند گلوله‌ها مشقی هستند نترسید، جوان‌ها با جسارت بیشتری شیشه‌های اداره آبیاری را شکستند. مرحوم اسد شیرخانی که از ورزیدگی خوبی برخوردار بود جلوتر از ما در حرکت بود که متاسفانه به ناگاه به زمین افتاد، متاسفانه ایشان تیر خورده بود و در دم جان باخت. ساواک جنازه وی را تحویل نمی‌داد و می‌خواستند پول گلوله‌ها را از خانواده ایشان بگیرند. در همان روز شیرزاد عبداللهی، امین پورصفر هم به شهادت رسیدند.»
شیرخانی در ادامه می‌گوید: «پس از این رویداد و شهادت تعدادی از مردم تصمیم گرفتیم که خیابان خیام را به نام خیابان شهدا تغییر نام دهیم و با وجود حکومت نظامی شب هنگام با استفاده از رنگ در جاهای مختلف آن خیابان را مزین به نام شهدا کردیم».
حاج اکرم عبداللهی نیز در این خصوص می‌گوید: «علاوه بر مردان انقلابی ایلام، زنان ایلامی نیز در این تظاهرات حضور گسترده‌ای داشتند ،آنها علاوه بر اینکه در تظاهرات شرکت کردند، درهای منازل خود را به سوی انقلابیون گشودند تا از کشته شدن مردم بی گناه جلوگیری نمایند. برخی از زنان تظاهرکننده ایلامی در جریان تظاهرات از سوی شهربانی احضار شدند یا تحت تعقیب قرار گرفتند، به طوری که برخی از آنان به کرمانشاه متواری شدند و مدتی در منزل اقوام خود اقامت نمودند. از جمله زنان انقلابی ایلام می‌توان به فرح پاشاپوریان اشاره کرد که مدتی تحت تعقیب قرار گرفت و به مدت سه ماه متواری بود و پس از بازگشت به ایلام توسط شهربانی احضار و به او گوشزد شد در صورت ادامه مبارزه به زندان خرم آباد منتقل می‌گردد».
منبع: کتاب انقلاب اسلامی در ایلام ، مرکز اسناد انقلاب اسلامی
