مرکز اسناد انقلاب اسلامی

بررسی نحوه‌ی پیدایش و تکوین فقه شیعی اقدامی دامنه‌دار و پیمودن مسیری دشوار است که جز با به کار بستن ابزارهای مختلف و تأمل در کتب پیشینیان و معاصران ممکن نیست. مکتب تشیع که مولود طبیعی دین اسلام است بعد از ماجرای سَقیفه و به‌رغم دور ماندن علی(ع) از امامت امت اسلامی به رشد و تکاپوی خود ادامه داد و در هر عصری بنا به مقتضیات آن و البته با پایبندی بر خطوط و اصول اساسی بالید. فقهای شیعه در هر دوره‌ای با عنایت به تحولات سیاسی و اجتماعی عصر خویش ضمن رهبری و هدایت جامعه‌ی شیعی در درون حکومت‌های غالباً طرفدار اهل سنت و جماعت بر تدوین فقه شیعی نیز همت گماشتند تا اینکه در تاریخ معاصر ایران همگام با وقایع و تحولات عمیق در صحنه‌ی سیاسی جامعه فعالانه شرکت کرده و با پیروزی انقلاب اسلامی زمام حکومت و هدایت جامعه را بر عهده گرفتند. تدوین و نگارش خدمات علمی و فعالیت‌های سیاسی علمای شیعه و بالبطع ترسیم مسیر شکل‌گیری و تکوین فقه شیعه در آثار وزین مرحوم علامه دوانی با عنوان «مفاخر اسلام» به صورتی بسیار مبسوط و در چندین مجلد فراهم آمده است که غالباً مأخذ اصلی تمامی پژوهشگران این عرصه می‌باشد. اثر پیش‌رو نیز با عنایت و بهره‌گیری از تمامی آثار قدیمی و جدید مرتبط با این حوزه به رشته‌ی تحریر درآمده است که جدا از پیمودن مسیری مشخص در تکوین و تحول فقه شیعه با تقسیم‌بندی دقیق این مسیر طولانی به هشت دوره‌ی مجزا، ضمن ارائه‌ی خصوصیات هر دوره به معرفی فقهای تأثیرگذار و نامدار آن عصر پرداخته است. اهتمام نویسنده به درج مختصری درباره‌ی تاریخچه‌ی تحولات سیاسی دوره‌های مختلف و آمد و شد خاندان‌های حکومتگر و دست به دست شدن قدرت سیاسی و تأثیرات آنان بر فقه و فقها ستودنی است.