اشغال ایران موجب گسیختن ساختارهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی شد. هجوم ارتش‌های متفقین به خاک ایران که به ‌بهانه حضور مستشاران آلمانی به ایران هجوم آوردند، ناامنی و نگرانی گسترده‌ای را به ‌وجود آورد؛ نگرانی‌هایی که هنوز سایه آن بر سر فرهنگ ایران و ایرانی وجود دارد. این یادداشت به بهانه پایان کامل جنگ جهانی دوم به وضعیت فرودستان در آن سال‌ها می‌پردازد.

با آغاز کشمکش های سیاسی برای تبدیل حکومت به مشروطه، پای انتقاد و عیب جویی از القاب و عناوین نیز به میان آمد و مطالب طنزآمیز و هجویه ها در این باره به نظم کشیده شد اما اقدام جدی در این زمینه صورت نگرفت. سرانجام در 15 اردیبهشت سال 1304 شمسی، قانون الغای القاب و مناصب مخصوص نظام و القاب کشوری به تصویب رسید.

حزب ایران، به عنوان حزبی ملی‌گرا با تمایلات سوسیالیستی معتدل در 15 اردیبهشت 1323 تاسیس شد. این نوشتار با توجه به نقش تاثیرگذار این حزب در رویدادهای دهۀ 1320 و تشکیل جبهه ملی ایران در 1328 به بررسی روند تاسیس، مرام و تشکیلات و کارنامۀ آن تا مشارکت در دولت دکتر محمد مصدق پرداخته‌ است.

حزب توده می­گوید ما به ­همان صورت که برای انگلستان در ایران منافعی قائلیم و بر علیه آن سخن نمی­گوییم، باید معترف باشیم که دولت شوروی در ایران منافع جدّی دارد

ماجرای ایران کنترا را می توان بدترین فاجعه دوره ریاست جمهوری ریگان دانست که پس از افشای چند عملیات فوق محرمانه شکل گرفت. در این میان الیور نورث تنها فردی بود که مسئول تمام اتهامات از سوی کنگره شناخته شد و در 4 می 1989 این محکومیت رسمیت یافت. او در مناسبات پشت پرده در داخل کاخ سفید، پذیرفت که تمامی انحرافات از قانون اساسی آمریکا و خلاف کاری ها را به گردن بگیرد و عامل اصلی این رسوایی شناخته شود.

تکدّی‌گری به عنوان آسیب اجتماعی  پدیده‌ای  پیچیده و دارای ابعاد و انواع گوناگون است.  کم و بیش با آغاز مشروطیت دگرگونی‌هایی جدی در پیکربندی گفتمانی تکدی‌گری رخ داد. گدایان که پیش‌تر عنصرِ عادی ولو ناخوشامدِ منظره‌ شهر بودند، طی فرایندی تدریجی اما قاطع، به نوعی دیگریِ مجرم، آلوده، و خطرناک تبدیل شدند. پس از جنگ جهانی دوم و به دنبال آسیب‌های اجتماعی ناشی از این جنگ اذهان فعالان اجتماعی به سمت و ‌سوی تأسیس بنگاه‌های خیریه برای رفع اینگونه آسیب‌ها جلب شد. در این دوره به دلیل بازتاب مسائل اجتماعی در آثار ادبی و سینما و سایر رسانه‌ها دامنه آگاهی‌های اجتماعی و ضرورت رفع آسیب‌های اجتماعی بیشتراحساس شد. فعالیت گروه‌های چپی و آرمان‌های آنها برای کمک به فرودستان و مطالبه شرایط معیشتی برای کارگران نیز زمینه‌ای برای توجه بیشتر به امور اجتماعی پدید آورد.

اتحاديه‌ي انجمن‌هاي اسلامي دانشجويانِ خارج از كشور از جمله تشكل‌هاي دانشگاهي بود كه به حمايت از جنبش‌هاي آزادي‌بخش به‌ويژه ملت مظلوم فلسطين می‌پرداخت. در همین راستا اتحادیه نشریات به­ روز خود را مطابق با تحولات جهان اسلام نشر می­داد. یکی از رویداد­های مهم به آتش کشیدن مسجدالاقصی بود.

گروه فرقان که احتمالا در 1356 تشکیل گردیده بود، در کوران حوادث بهار 1358 با ترور سرلشکر قرنی در 3 اردیبهشت اعلام موجودیت کرد و مدتی بعد در 11 اردیبهشت ماه دست به ترور آیت‌الله مرتضی مطهری زد. در زمستان همان سال اعضای گروه دستگیر و در خرداد 1359 برخی از آنها اعدام شدند. به مناسبت سالروز شهادت آیت‌الله مطهری به دست اعضای این گروه، نگاهی به جریان محاکمه آنان داشته‌ایم.

شهید مطهری را می توان از دو جهت به تاریخ پیوند داد. نخست از این باب که او یک شخصیت ممتاز و تاثیرگذار تاریخی است که آراء و اندیشه اش محل رجوع می باشد. دوم بدان رو که بیش از غالب هم‌عصران خود بر روی تاریخ تمرکز کرده است و هر فردی که با آثار آن شهید آشنایی داشته باشد کاملا این واقعیت را تصدیق خواهد کرد چه اینکه مرحوم شهید علاوه بر درس گفتارهای مفصلی که درباره تاریخ داشته اند- این درس ها در قالب آثاری چون جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، جامعه و تاریخ، فلسفه تاریخ و... به چاپ رسیده اند- در لابه لای آثار دیگر نیز به فراخور گریزهایی به بحث های تاریخی داشته اند.نسبت اندیشه شهید مطهری با تاریخ را در 5 سطح می‌توان جانمایی کرد.