خبر ویژه

طی بهار 1359 سلسله رویدادهایی مقدمات انقلاب فرهنگی را فراهم کرد؛ انقلابی که به تعطیلی دانشگاهها از 15 خرداد همان سال تا پاییز 1361 و تغییر محتوای برنامه و دروس دانشگاهی، تصفیه دانشجویان و کادر دانشگاهی و حذف گروههای سیاسی مخالف از صحنۀ دانشگاهها انجامید. به این مناسبت نگاهی به رویدادها و درگیریهای منجر به انقلاب فرهنگی داشته، دیدگاه تنی چند از صاحب‌نظران را در اردیبهشت ماه 1359 در کوران آن درگیریها مورد بررسی قرار داده‌ایم.

بعد از مقابله مراجع تقلید به پیشگامی امام خمینی با سیاست‌های رژیم پهلوی در سال 1341 و رخداد حادثه فیضیه در فروردین 1342 رژیم پهلوی با اغراض سیاسی و با هدف تحت فشار قرار دادن حوزه و روحانیت سیاست سربازگری اجباری طلاب را عملی کرد. این کنش‌ها و واکنش‌ها در فروردین 1342 منجر به تغییرات مهمی در سیاست‌های امنیتی رژیم پهلوی شد بطوری که کلیه امور روحانیت و حوزه‌های علمیه به سازمان اطلاعات و امنیت کشور محول شد. اما در کنار اعتراض مراجع تقلید و علما در اقصی نقاط کشور؛ امام خمینی که با نگرش عمیق و داهیانۀ خود به نیت اصلی رژیم پی ‌برده بود، کوشید تا این تهدید مهم را به فرصتی بی‌بدیل برای روحانیت و حوزه‌های علمیه تبدیل کند.

شکست امریکایی‌ها در آوریل 1961 در خلیج خوک‌ها با هدف ساقط کردن دولت فیدل کاسترو، اولین و آخرین اشتباه آن‌ها نبود. نیروهای نظامی امریکایی در آوریل 1980 و در جریان عملیات پنجه عقاب برای آزادسازی گروگان‌های امریکایی در تهران بار دیگر با شکست مواجه شدند؛ شکستی که همگان از جمله کارتر رئیس‌جمهور وقت امریکا را به یاد خلیج خوک‌ها انداخت.

استاد محمدتقی شریعتی پدر دکتر علی شریعتی یکی از اندیشمندان دینی بود که کانون نشر حقایق اسلامی را در دهه بیست در مشهد راه‌اندازی کرد. در پی فعالیت‌های سیاسی کانون طی دهه سی و چهل با فشار دستگاه امنیتی رژیم پهلوی کانون تعطیل و محمدتقی شریعتی به تهران منتقل شد. سخنرانی‌های او در اواخر دهه چهل در حسینیه ارشاد مورد استقبال طبقات مختلف مردم قرار گرفت. 

افزایش فروش نفت در دهه پنجاه رویاهای محمدرضا پهلوی درباره ارتش و خریدهای نظامی بیشتر و بیشتر می‌کرد. داگلاس مک آرتور دوم سفیر وقت امریکا در ایران در خاطرات خود درباره اشتباهات شاه در این رابطه می‌گوید. 

درباره ارتباط ارتش و قدرت سیاسی و جایگاه آن در دوره پهلوی اول و دوم مقالات مختلفی به رشته تحریر درآمده‌اند. اما کمتر توجهی به عکس‌ها به عنوان سند صورت گرفته است. در این تصاویر چند نکته قابل توجه وجود دارد. یک مورد از این نکات را می توان با اشاره به لباس نظامیان عنوان کرد. بیشتر نظامیان داخل تصاویر نیروهای سرباز در ارتش هستند و نه فرماندهان رده بالا، سربازانی که از دل این مردم وارد نیروی ارتش شده بودند و پیوند و نزدیکی بیشتر با بدنه جامعه انقلابی داشتند.  نکته دوم در این عکس‌ها، زاویه‌ها و نگاه عکاسان است که به طور مشخصی در تلاش هستند تا همراه شدن نیروهای ارتش را با مردم نشان دهند و به این طریق یا درصدد تشکر از آن‌ها یا در پی تعریف از آن‌ها به عنوان نوعی قهرمان بودند.

در جلسه یکشنبه 9 فروردین 1349، اردشیر زاهدی وزیر امور خارجه ایران با حضور در مجلس شورای ملی، به ایراد سخنانی در خصوص مجمع الجزایر بحرین پرداخت. این سخنان با واکنش محسن پزشکپور نماینده حزب پان ایرانیست در مجلس مواجه شد و وی با ذکر ادله و شواهد مسجل و مسلم تاریخی در حقانیت حاکمیت ایران بر بحرین و همچنین ارائه نکاتی در خصوص عدم آزادی بیان در بحرین به منظور استعلام دیدگاه‌ها و نظرات مردم با وجود خفقان و تزویر موجود در این منطقه، اقدامات دولت را مغایر با اصول حاکمیت ملی و مخالف با سیاست شاه در مصاحبه دهلی دانست و دولت را به واسطه این سهل انگاری و تعرض نسبت به اصول حاکمیت ملی مستحق استیضاح نمود.

نیم قرن پس از جنگ یوم کیپور؛ سیاست‌های اعراب علیه اسرائیل چنان استحاله شد که نه تنها در عملیات طوفان الاقصی -فلسطینی‌ترین حمله تاریخی به رژیم صهیونیستی- اقداماتی از سوی اعراب صورت نگرفت بلکه کارشکنی‌هایی فراتر از حد انتظار انجام دادند. استحاله عربی تا جایی پیش رفت که در روزهای اخیر و طی حمله جمهوری اسلامی ایران به پایگاه‌های نظامی رژیم صهیونیستی، دولت اردن در حمایت از اسرائیل به مقابله ناموفق با پهپادها و موشک‌های ایرانی پرداخت.

یکی از بخش­های بسیار فعال دفتر نمایندگی اسرائیل در تهران، حوزۀ وابستۀ نظامی بود. که پیگیری­ روابط و همکاری­های نظامی بین ایران و اسرائیل از مهم­ترین وظایف این بخش بود. یعقوب نیمرودی اولین وابسته نظامی اسرائیل در ایران بود که علاوه بر حوزه نظامی، در فعالیت­های اطلاعاتی و جاسوسی، اقتصادی و بازرکانی، قاچاق اشیای عتیقه  و ... نیز نقش گسترده­­ای داشت، و البته جمع‌­آوری کمک و اعانه برای اسرائیل در مراسم و جشن­ها و شب­‌نشینی‌­ها نیز فراموش نمی­‌شد.

«از خواهش تا غرش» روایتی از تلخ و شیرین پرونده موشکی ایران است. محسن رفیقدوست که در دهه شصت وزارت سپاه را برعهده داشت در خاطرات خود که در گنجینه تاریخ شفاهی مرکز اسناد انقلاب اسلامی به ثبت و ضبط رسانده است به اولین گام‌های موشکی ایران اشاره می‌کند.

عملیات وعده صادق با رمز یا رسول‌الله از سوی سپاه پاسداران جمهوری اسلامی در حمله به رژیم صهیونیستی طی هفت دهه اخیر بی‌سابقه بوده است. به اذعان کارشناسان عملیات 26 فروردین 1403 بزرگترین حمله پهپادی تاریخ لقب گرفت. اما این تنها پاسخ ایران به جنایات دشمنان در چهل و پنج سال گذشته نبوده است. پاسخ موشکی ایران به دشمن بعثی در جنگ شهرها، حمله به مقر منافقین در پادگان اشرف، عملیات رضوان انتقام ترور شهید صیاد شیرازی، عملیات لیلةالقدر، عملیات ضربت محرم، عملیات شهید سلیمانی، حمله به مقر صهیونیست‌ها در اربیل عراق، عملیات ربیع 1 و 2 و عملیات‌ دی ماه 1402 در انتقام خون شهدای کرمان و راسک از جمله پاسخ‌های سخت ایران در چهار دهه گذشته است.

علم در تاریخ 25 فروردین 1357 در سن پنجاه و هشت سالگی در گذشت. بر طبق اسناد، خانواده علم در حرم مطهر امام رضا(ع) دارای مقبره خانوادگی هستند که وی نیر در همان محل دفن می‌شود. طبق این سند تاریخ فوت علم 25 فروردین ماه 57 بیان شده است که با توجه به مرگ وی در نیویورک، با دو روز تاخیر یعنی 27 فروردین به خاک سپرده می شود.

حمله عمال رژیم پهلوی به مدرسه فیضیه در دوم فروردین 1342 واکنش مراجع و علمای عراق را هم برانگیخت. با گذشت چند روز از حادثه تلگراف مهمي از سوی آیت‌الله العظمی سید محسن حکیم زعیم حوزه نجف خطاب به علمای قم صادر شد كه آنان را دعوت به مهاجرت به عتبات مي‌كرد. نه روز پس از این پیام، امام خمینی در 23 فروردین 1342 در اقدامی قابل تامل پاسخ مشروحی به تلگراف آیت‌الله حکیم داد. ماجرا چه بود؟

«سلام» از مراسمی است که در تاریخ ایران، پادشاهان و امرا یا شاهزادگان برپا می‌شده و درانواع مختلفی معمول بوده است: سلام پادشاهی یا خلافت؛ سلام عید که در عید نوروز، سلام نظامی یا اعیاد مذهبی همچون عید فطر برگزار می ‎شده است.در دوره پهلوی، هر سال در روز عید سعید فطر، مراسم سلامی در کاخ سعدآباد با حضور مقامات لشگری و کشوری برگزار می‌شد و حضور در این مراسم با لباس رسمی اجباری بود.

چیزهایی که مربوط به اداره بود هیچ وقت منزل نمی‌آوردند فقط کارهای اداره را با آن انجام می‌دادند. حتی یک خودکار که مال اداره بود هیچ وقت توی خانه از آن استفاده نمی‌کردند. همانجا در اداره استفاده میکردند همانجا می‌گذاشتند. کیف‌شان برای اداره بود. یا ساعتی که به ایشان میدادند اجازه نمیدادند ما استفاده کنیم.

یکی از مقاطع زندگی شهید صیاد شیرازی در دوران جوانی ارتباط او با انجمن حجتیه بود. اما چرایی و چگونگی ارتباط صیاد شیرازی با حجتیه و پیوستن او و برخی از انجمنی‌ها به جرگه مبارزات انقلابی از جمله مواردی است که در اسناد و خاطرات بدان اشاره شده است.

در 20 فروردین 1364 شیخ عباسعلی اسلامی، از فعالان سیاسی و فرهنگی دورۀ پهلوی و موسس جامعه تعلیمات اسلامی درگذشت. به این مناسبت نگاهی به زندگی او و نقشش در انتشار اعلامیه وعاظ تهران در اعتراض به لایحۀ انجمن­های ایالتی داشته‌ایم.

شهادت سید مرتضی آوینی هنرمند برجسته و متعهد انقلاب اسلامی در 20 فروردین 1372 موجی از واکنش‌ها را در میان اهالی فرهنگ و رسانه برانگیخت که روزنامه کیهان برخی از آن‌ها را منتشر کرد. حسین بهزاد در یادداشتی با عنوان «کربلا ما می‌آئیم» از آخرین دیدارش با آوینی گفت. سید مهدی شجاعی واگویه‌هایش را با عنوان «جا مانده بودی تو انگار از کاروان عظیم شهادت» به سطور آورد. مهدی نصیری نیز با «سوز فراق به پایان آمد» حاشیه‌ای به «حضور ملکوتی رهبر انقلاب در مراسم تشییع پیکر پاک سید مرتضی» پرداخت.

پس از عدم توفیق ایالات متحده در حل بحران تسخیر سفارت امریکا و آزادی گروگان‌ها و حکم تاریخی امام خمینی مبنی بر ادامه این وضعیت تا تعیین تکلیف توسط مجلس بعدی، کارتر دست به اقدامی عجولانه در قطع تمامی روابط دیپلماتیک و اقتصادی و سیاسی میان ایالات متحده و ایران زد. انعکاس این تصمیم در فضای جامعه ایالات متحده باعث بحران تازه‌ای شد. این تشنجات تا حدی بود که در وضعیت اقتصادی آمریکا در بازار سهام و نرخ طلا اثرگذار بود.