مرکز اسناد انقلاب اسلامی

اتحاديه‌ي انجمن‌هاي اسلامي دانشجويانِ خارج از كشور از جمله تشكل‌هاي دانشگاهي بود كه به حمايت از جنبش‌هاي آزادي‌بخش به‌ويژه ملت مظلوم فلسطين می‌پرداخت. در همین راستا اتحادیه نشریات به­ روز خود را مطابق با تحولات جهان اسلام نشر می­داد. یکی از رویداد­های مهم به آتش کشیدن مسجدالاقصی بود.

گروه فرقان که احتمالا در 1356 تشکیل گردیده بود، در کوران حوادث بهار 1358 با ترور سرلشکر قرنی در 3 اردیبهشت اعلام موجودیت کرد و مدتی بعد در 11 اردیبهشت ماه دست به ترور آیت‌الله مرتضی مطهری زد. در زمستان همان سال اعضای گروه دستگیر و در خرداد 1359 برخی از آنها اعدام شدند. به مناسبت سالروز شهادت آیت‌الله مطهری به دست اعضای این گروه، نگاهی به جریان محاکمه آنان داشته‌ایم.

شهید مطهری را می توان از دو جهت به تاریخ پیوند داد. نخست از این باب که او یک شخصیت ممتاز و تاثیرگذار تاریخی است که آراء و اندیشه اش محل رجوع می باشد. دوم بدان رو که بیش از غالب هم‌عصران خود بر روی تاریخ تمرکز کرده است و هر فردی که با آثار آن شهید آشنایی داشته باشد کاملا این واقعیت را تصدیق خواهد کرد چه اینکه مرحوم شهید علاوه بر درس گفتارهای مفصلی که درباره تاریخ داشته اند- این درس ها در قالب آثاری چون جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، جامعه و تاریخ، فلسفه تاریخ و... به چاپ رسیده اند- در لابه لای آثار دیگر نیز به فراخور گریزهایی به بحث های تاریخی داشته اند.نسبت اندیشه شهید مطهری با تاریخ را در 5 سطح می‌توان جانمایی کرد.

شهید مطهری در دو سطح به مساله سازمان روحانیت پرداخته است؛ نخست تحلیل و انتقادات از روحانیت و دوم ایده­‌های ایشان برای نهاد روحانیت. نقدهایی همچون نبود روحیه انتقادی در روحانیت و خاصیت چاکری، ضعف در نظام معیشت، مرید­گرایی، تمرکز بر القاب و عناوین درون‌تهی و... . از سوی دیگر ایشان با تاکید بر ضرورت استقلال مالی روحانیت راهکارهای دیگری را ارائه می­کنند که اهم آنها عبارت اند از: تطبیق برنامه‌های درسی با شرایط جدید جامعه، مشاوره علمی، مشاوره فتوایی، تقسیم کار در فقاهت، زعامت روی اصول شورا و دموکراسی، اصلاح سبک عزاداری، تشکیل کنگره سالانه خطبا، مستقل کردن حوزه از منابع قدرت و سیاست، پرهیز از اشغال مناصب دولتی مگر در شرایط اضطراری و تشکیل دایره امر به معروف و نهی از منکر.

گر چه در عکس‌ها نیز کمتر می‌توان عکسی یافت که به‌دور از نمایش‌های سیاسی و یا برای گزارش سیاسی از زنان کارگر باشد؛ اما در حاشیه همان کنش‌های سیاسی صاحبان قدرت می‌توان تصاویر زنان کارگر را مشاهده کرد. بخشی از عکس‌هایی که در مرکز اسناد در این مورد وجود دارد تصاویر مربوط به شرکت زنان کارگر در جشن‌های 2500 شاهنشاهی است. بخشی نیز بازدید فرح پهلوی از کارخانه داروسازی و یا اهدا هدیه نمادین به چند کارگر زن است.

از سال‌های پایانی سلطنت ناصرالدین شاه تا پس از فتح تهران به دست مشروطه‌خواهان، در کلکته و تهران دو روزنامه با نام «حبل المتین» انتشار یافت که مدیریت هر دو روزنامه بر عهده سید جلال‌الدین حسینی کاشانی متخلص به ادیب و ملقب به مویدالاسلام بود. این روزنامه تاثیر بسیار زیادی در آگاهی ایرانیان در پیش و پس از شکل‌گیری مشروطیت داشته است. سید جلال‌الدین در 1305 ه.ق در بندرعباس با سید جمال‌الدین اسدآبادی دیدار کرد و این آشنایی، مؤیدالاسلام را به فکر تأسیس نشریه انداخت. مؤیدالاسلام، با اقتباس از آیه103 سوره آل‌عمران «وَاعتَصموا بحبلِ اللّهِ جمیعاً ولا تفرّقوا»، نشریه را حبل‌المتین نامید و از سال هفتم انتشار، عبارت «روزنامه مقدس» را پیش از نام حبل‌المتین بر آن افزود.

تسخیر سفارت امریکا در تهران توسط دانشجویان پیرو خط امام در آبان ماه 1358 دوران پر فراز و نشیبی را برای دولتمردان امریکایی به ویژه کابینه جیمی کارتر رقم زد. کارتر در ابتدا تلاش‌هایی برای مذاکره انجام داد ولی به نتیجه‌ای نرسید. تا در نهایت عملیات پنجه عقاب به شکستی عمیق در عمر سیاسی او تبدیل شد. عملیات پنجه عقاب فاجعه‌ای بود که با مرگ آمریکایی‌ها، هواپیماهای نظامی ویران‌شده و گروگان‌هایی که هنوز در بند اسارت بودند به پایان رسید. یکی از مهمترین پیامدهای شکست عملیات پنجه عقاب؛ استعفای سایروس ونس وزیر امور خارجه کارتر بود.

بعد از اشغال ایران در سال 1320 مساله ضرورت شکل گیری یک حزب جدید توسط زندانیان سیاسی دوران پهلوی اول مطرح شد. البته همه این دردکشیدگان زندان­های رضاشاه مارکسیست نبودند. طرح ایده حزب جدید با توجه به شرایط اجتماعی ایران و ممنوعیت فعالیت های حزب کمونیست به شکل گیری حزب توده منتهی شد که افرادی چون سلیمان اسکندری، احسان طبری و رضا روستا از بنیانگذاران اصلی آن هستند.

بسیاری از صاحبنظران و تحلیلگران تسخیر سفارت امریکا در تهران را دوران تحقیر ملی امریکایی‌ها می‌دانند. ماه‌ها تلاش دولتمردان امریکا برای نجات گروگان‌ها به جایی نرسید و گذر زمان نیازها به یک عملیات نظامی را بیشتر می‌کرد. عملیات انتقامی امریکایی‌ها با عنوان پنجه عقاب یا طوفان صحرا در اردیبهشت 1359 آخرین تلاش ناکام آمریکایی‌ها برای آزادسازی گروگان‌ها بود. بسیاری این عملیات را که با هدف یک حمله تنبیهی علیه ایران ترتیب داده شده بود، یک شکست کامل امریکایی می‌دانند. 18 ماه طول کشید تا امیدواری‌ «اتاق سیاه» با ناامیدی «کاخ سفید» به پایان رسید.

دستفروشی، ازجمله فعالیت‌های متداولی است که به صور گوناگون در زیست شهری به وقوع می پیوندد؛ با توجه به تاریخ ثبت عکس‌ها از جمله عکسی که زنان دستفروش را در بازار به نمایش قرار می‌دهد؛ این سبک از دستفروشی به شکل جدی‌تر از دهه 30 شروع و در دهه‌های 40 و 50 روند رو به رشدی را در ایران داشته است. با توجه به رشد این فعالیت اقتصادی غیر رسمی در دهه‌های یاد شده، می توان چند عامل مهم در رشد این جریان را بررسی کرد. یکی از مهم ترین این عوامل جریان مهاجرت‌های داخلی در ایران است. مهاجرت از روستا به شهر و مهاجرت از شهری به شهر دیگر که عموماً با سودای کار، درآمد بالا یا امنیت اتفاق می‌افتاد.