پس از عدم توفیق ایالات متحده در حل بحران تسخیر سفارت امریکا و آزادی گروگانها و حکم تاریخی امام خمینی مبنی بر ادامه این وضعیت تا تعیین تکلیف توسط مجلس بعدی، کارتر دست به اقدامی عجولانه در قطع تمامی روابط دیپلماتیک و اقتصادی و سیاسی میان ایالات متحده و ایران زد. انعکاس این تصمیم در فضای جامعه ایالات متحده باعث بحران تازهای شد. این تشنجات تا حدی بود که در وضعیت اقتصادی آمریکا در بازار سهام و نرخ طلا اثرگذار بود.
علت اصلی تصرف سفارت بیتوجهی دولت کارتر به هشدارهایی بود که انقلابیون درباره پذیرش شاه به آمریکا داده بودند. از ماهها قبل کاردار سفارت بروس لینگن و وزیر امور خارجه وقت ابراهیم یزدی ملاقاتهایی برای حل و فصل مطالب متعدد فی مابین دو دولت داشتند و در همه این دیدارها، مقامات دولت موقت بر خواست ملی بازگرداندن محمدرضا پهلوی به ایران و محاکمه او تاکید کرده بودند. در این فیلم که بروس لینگن کاردار وقت سفارت از مشروح وقایع آن ایام صحبت میکند، به روشنی مشخص است که چطور دولت کارتر نسبت به این هشدارها بیتفاوت بود و خشم انقلابیون را نسبت به ماهیت و وجود اتباع آمریکایی در ایران دست کم گرفته بود.
در آخرین ماههای منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی بین سیاستمداران ایالات متحده در ارتباط با چگونگی حمایت از رژیم پهلوی اختلافاتی وجود داشت. فرستادن ژنرال هایزر به ایران در واقع آخرین حمایت آمریکا از شاه بود. به اعتقاد هایزر همین اختلاف نظر و دوگانگی باعث گردید ماموریت وی به شکست و رسوایی ختم شود. این فیلم روایتی دست اول از سفر هایزر به ایران است و برای نخستین بار مصاحبه هایی با او، شاه و درباریان را درباره این سفر به تصویر کشیده است.
به دنبال قیام گسترده مردمی 29 بهمن 1356 در تبریز در چهلم شهدای قم، رژیم پهلوی در اقدامی این قیام را به غیر ایرانیان نسبت داد، سفارت آمریکا مایل بود دلایل کافی و مستند رژیم را درباره دخالت خارجیان در وقایع تبریز بپذیرد. اما رژیم، هیچ مدرکی برای ارائه نداشت. رژیم برای اینکه نشان دهد از پشتوانه مردمی برخوردار است، در تبریز یک راهپیمایی به نفع خود برگزار کرد. اما سفارت تأکید داشت؛ دهقانان روستایی با اجبار دولت در این اجتماع شرکت کردهاند. سفارت در گزارشهای متعدد، قیام مردم تبریز را تجلی احساسات مذهبی و یک مبارزه مستقیم علیه رژِیم میدانست.
نامگذاری آخرین جمعه ماه رمضان به عنوان «روز قدس» توسط امام خمینی در 26 مرداد 1358 یکی از ابتکارات مهم امام خمینی بود. از جمله بازخوردهای برگزاری اولین راهپیمایی روز قدس را میتوان در اسناد لانه جاسوسی جستجو کرد. سفارت امریکا در تهران که در آن روزها هنوز به تسخیر دانشجویان در نیامده بود و فعالیتهای خود را ادامه میداد گزارشهای جالبی از سفارتخانههای ایالات متحده در سایر کشورها مخابره کرده است.
کد خبر: ۸۴۰۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۱/۲۲
گزارش سفارت امریکا از تظاهرات مردم در سالگرد حاج آقا مصطفی خمینی
یک سند جالب تاریخی این دو واقعه را پیوند میدهد. سندی که سال 1344 رونوشت(کپی) آن توسط شهربانی رژیم پهلوی پیدا شد و پس از تسخیر سفارت امریکا در تهران اصل آن سند در اسناد لانه جاسوسی به دست آمده و منتشر شد.
همزمان با پیروزی انقلاب در 22 بهمن 57 ، بالاخره منصوبان امام موفق به ورود به سفارت ایران در واشنگتن و به دست گرفتن امور شدند. احمد عزیزی آن لحظات را اینگونه روایت میکند: «در آستانه ورودی بلند سفارت، در برابر انبوه دوربینهای خبرنگاران رسانهها شوری به یاد ماندنی جاری بود. پلیس امریکا تنها نظارهگری خاموش بود. قابهای تصاویر شاه در برابر دوربینها و میکروفنها و در میان غریو شادی ایرانیان درهم شکسته میشد و بر پلههای سنگی ورودی میریخت...».
تجربه برپایی عزاداری حسینی در تاریخ نهضت اسلامی حاکی از اثرگذاری این برهه در مسیر مبارزه بود. از همین رو بود که وقتی محرم سال 1357 فرارسید، رژیم پهلوی و دستگاههای امنیتی آن رژیم به شدت دچار ترس شدند. سفارت آمریکا در ایران نیز از ابتدای ماه محرم، طی گزارشهایی به تحلیل و تبیین مبارزات مردم در این ماه پرداخت. آمریکاییها رخدادهای این ماه را برای رژیم بسیار حیاتی تلقی میکردند و معتقد بودند «ماه محرم میتواند روند خوشبینانه کلی برای آینده را معکوس سازد».
حسین شیخالاسلام از دانشجویان فعال حاضر در تسخیر لانه جاسوسی امریکا در سال 1358 بود. او که به دلیل تسلط به زبان انگلیسی مسئولیت مهمی همچون گفتگو و مراوده با گروگانهای امریکایی را به عهده داشت روایتهای دست اولی از 444 روز زندگی همراه با دیپلماتهای امریکایی را دارد. روایت تسخیر لانه جاسوسی امریکا بخش مشبعی از خاطرات مرحوم شیخالاسلام را در بر میگیرد. سومین قسمت از مجموعه «در قلمرو خاطره» به همین موضوع ماندگار تاریخ انقلاب اسلامی میپردازد.
ویلیام سولیوان میگوید: «ما طي دو هفته [بعد از پیروزی انقلاب] با پيشبيني خطرات احتمالي، بسياري از اسناد طبقهبنديشدهي سفارت را بستهبندي كرده و به واشينگتن فرستاده بوديم... قسمت عمدهي اين اسناد هم در بايگاني رمزي ما نگهداري ميشد و پيشبينيهاي لازم به عمل آمده بود كه در صورت بروز خطر جدي بتوانيم ظرف دو ساعت اين اسناد را سوزانده، يا در دستگاههاي مخصوص ريز ريز كنيم».
شهید باهنر خواهان دریافت غرامت از آمریکا به خاطر دخالتهایش در ایران بود و میگفت که آمریکا باید هزینههای ناشی از کودتای ۲۸ مرداد را جبران کند: آمریکا به خاطر ۲۷ سال دخالت آشکار و انکارناپذیرش در ایران، مسئول همه کشتارها، جنایتها و نابسامانیها است که در تمام شئون این کشور در زمان حکومت رژیم کودتا به وقوع پیوسته. در نتیجه دریافت غرامت حق ماست و بایستی در این جهت گام برداریم.
تاریخ نشان میدهد، خباثتهای سفارت آمریکا در ایران، ریشه در تاریخ دارد و منشاء آن را نه در سالهای 57 و 58 بلکه میبایست در چند دهه پیش از آن جستجو کرد.
در سال 1358، اقدام سفارت امریكا در فراری دادن مقامات رژیم پهلوی و تلاش برای پناه دادن به محمدرضا پهلوی، شناسایی جاسوسان آمریکایی و عوامل داخلی آنها، مدیریت آشوبهای داخلی توسط سفارت و... خشم مردم انقلابی ایران را برانگیخته بود. به طوری که دانشجویان پیرو خط امام در 13 آبان سفارت امریکا را تسخیر کرده و به توطئهچینیهای سفارت امریکا در ایران پایان دادند.
ویلیام سولیوان میگوید: غیر از چهرههای مذهبی، گروهی از شخصیتهای غیرروحانی هم با روحانیون همکاری میکردند که مهمترین آنها سازمانی موسوم به نهضت آزادی ایران به ریاست مهدی بازرگان، امیرانتظام و ناصر میناچی بود.نهضت آزادی به وسیله ابراهیم یزدی با آیتالله خمینی ارتباط داشت. ابراهیم یزدی که سالها قبل به امریکا مهاجرت کرده بود و در شهر هوستون تگزاس زندگی میکرد، تبعه امریکا شده بود ولی در فعالیتهای ضد رژیم شاه هم شرکت داشت و در پاریس به جمع مشاوران و نزدیکان آیتالله خمینی پیوسته بود. در تهران قسمتی از سفات ما به طور فعالی با نهضت آزادی تحت رهبری بازرگان ارتباط داشت و از چگونگی فعالیت این گروه در جریان انقاب کاملا مطلع بود.
کد خبر: ۴۲۳۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۱۰/۰۳
جواد منصوری در گفتگو با پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛
جواد منصوری گفت: سفارتخانههای امریکا در کشورهای مختلف علاوه بر نقش دیپلماتیک، نقشههای بلند مدت برای تسلط بر کشورها را در حال اجرا دارد. سفارت امریکا در هرجای دنیا که بتواند در به هم ریختن کشورها تاثیرگذار باشد و سلطه امریکا را حاکم کند، به هیچ عنوان کوتاهی نمیکند.