نگاهی به دادگاه گروه فرقان به بهانه سالروز ترور آیت‌الله مطهری
گروه فرقان که احتمالا در 1356 تشکیل گردیده بود، در کوران حوادث بهار 1358 با ترور سرلشکر قرنی در 3 اردیبهشت اعلام موجودیت کرد و مدتی بعد در 11 اردیبهشت ماه دست به ترور آیت‌الله مرتضی مطهری زد. در زمستان همان سال اعضای گروه دستگیر و در خرداد 1359 برخی از آنها اعدام شدند. به مناسبت سالروز شهادت آیت‌الله مطهری به دست اعضای این گروه، نگاهی به جریان محاکمه آنان داشته‌ایم.
به بهانه 11 اردیبهشت سالروز درگذشت کیومرث صابری
از مهمترین فعالیت‌های سیاسی کیومرث صابری پس از پیروزی انقلاب اسلامی حضور در دفتر روابط عمومی نخست‌وزیری در دوران شهید رجایی بود. سید محمد صدر از اعضای دفتر نخست‌وزیری در آن سال‌ها در خاطرات خود که در گنجینه تاریخ شفاهی مرکز اسناد انقلاب اسلامی ثبت و ضبط شده است روایتهای جالبی از ماجراهای گل آقا و شهید رجایی دارد.
به بهانه 11 اردیبهشت روز جهانی کارگر
پس از پیروزی انقلاب برگزاری مراسم‌های روز جهانی کارگر رونق دیگری یافت. 11 اردیبهشت 1358 اولین تجمع بزرگ کارگران برگزار شد. برگزاری مراسم روز کارگر در تهران میتوانست به مثابه فرصت طلایی برای سازمانهای چپ باشد تا با تشنج‌آفرینی بتوانند هم نظم موجود را به هم بزنند و هم فضایی برای جذب هوادار در سطح شهر و کشورر فراهم آورند. در حقیقت انگیزۀ اصلی در بین آنها یک توجیه داشت و آن هم توجیه "میخواستیم به حکومت بگوییم ما هستیم" بود.
به بهانه تجمعات ضد ضهیونیستی دانشجویان آمریکایی
این روزها تظاهرات ضدصهیونیستی در دانشگاه‌های مختلف به ویژه دانشگاه‌های آمریکا در حمایت از مردم غزه بازتاب‌های فراوانی داشته است. شاید این صحنه‌ها در طول سال‌ها فعالیت ضدصهیونیستی آزادیخواهان جهان بی‌بدیل باشد، اما نگاهی به گذشته نشان می‌دهد که در طول هشتاد سال جنایات اسرائیل علیه ملت فلسطین، با اوج‌گیری این جنایت‌ها اعتراضات جهانی به ویژه دانشجویی نیز گسترش یافته است.
به مناسبت 10 اردیبهشت روز ملی خلیج فارس
از سده نوزدهم میلادی با روی کار آمدن قاجار و شکل گیری رقابت انگلیس و روس در آن حوزه تا دوران پهلوی دوم و همچنین پس از انقلاب اسلامی، کشورهای مختلف اقداماتی در زمینه تحریف نام خلیج فارس داشته‌اند.در آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، سندی وجود دارد که ابعاد تازه‌ای از تحریف نام خلیج فارس روشن می کند. شاید هر بار که نام جعلی خلیج فارس(خلیج یا خلیج عربی) خوانده و یا شنیده می شود، کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس در ذهن متبادر می شود، اما در این سند پای رژیم صهیونیستی به این جعل باز شده است.
معصومه حائری چگونه تحت نظر بود؟
فرزند آیت‌الله مرتضی حائری یزدی (و نوه مؤسس حوزه علمیه قم)، عروس امام خمینی(ره) و همسر آیت‌الله سید مصطفی خمینی که همراه پدرش در تبعید بود و در تبعید شهید شد؛ هر کدام این نسبت‌های خانوادگی کافی بود تا معصومه حائری یزدی تحت نظر و مراقبت ساواک باشد.
به بهانه درگذشت نظریه‌پرداز حزب توده
احسان طبری برجسته‌ترین تئوریسین مارکسیسم، عضو برجسته آکادمی علوم شوروی سابق و عضو مرکزیت حزب توده بود و روز ۹ اردیبهشت ۱۳۶۸ دارفانی را وداع گفت. بعد از بازداشت اعضای حزب توده احسان طبری هم با اندکی فاصله بازداشت شد. حضرت امام(ره) اصرار داشتند که با احسان طبری گفتوگو شود. در پی پیشنهاد امام راحل و با اشاره حضرت ایشان افرادی (از جمله حسین شریعتمداری) برای گفتوگو با ایشان انتخاب شدند.
به بهانه انتشار نختستین شماره روزنامه حبل‌المتین
از سالهای پایانی سلطنت ناصرالدین شاه تا پس از فتح تهران به دست مشروطه‌خواهان، در کلکته و تهران دو روزنامه با نام «حبل المتین» انتشار یافت که مدیریت هر دو روزنامه بر عهده سید جلال‌الدین حسینی کاشانی متخلص به ادیب و ملقب به مویدالاسلام بود. این روزنامه تاثیر بسیار زیادی در آگاهی ایرانیان در پیش و پس از شکل‌گیری مشروطیت داشته است. سید جلال‌الدین در 1305 ه.ق در بندرعباس با سید جمال‌الدین اسدآبادی دیدار کرد و این آشنایی، مؤیدالاسلام را به فکر تأسیس نشریه انداخت. مؤیدالاسلام، با اقتباس از آیه103 سوره آل‌عمران «وَاعتَصموا بحبلِ اللّهِ جمیعاً ولا تفرّقوا»، نشریه را حبل‌المتین نامید و از سال هفتم انتشار، عبارت «روزنامه مقدس» را پیش از نام حبل‌المتین بر آن افزود.
گزارشی از تحولات کابینه جیمی کارتر پس از شکست عملیات پنجه عقاب
تسخیر سفارت امریکا در تهران توسط دانشجویان پیرو خط امام در آبان ماه 1358 دوران پر فراز و نشیبی را برای دولتمردان امریکایی به ویژه کابینه جیمی کارتر رقم زد. کارتر در ابتدا تلاش‌هایی برای مذاکره انجام داد ولی به نتیجه‌ای نرسید. تا در نهایت عملیات پنجه عقاب به شکستی عمیق در عمر سیاسی او تبدیل شد. عملیات پنجه عقاب فاجعه‌ای بود که با مرگ آمریکایی‌ها، هواپیماهای نظامی ویران‌شده و گروگان‌هایی که هنوز در بند اسارت بودند به پایان رسید. یکی از مهمترین پیامدهای شکست عملیات پنجه عقاب؛ استعفای سایروس ونس وزیر امور خارجه کارتر بود.
فعالیت‌های سیاسی سیمین دانشور به روایت اسناد ساواک؛
سیمین دانشور، نخستین زن داستان‌نویس ایرانی و همسر جلال آل‌احمد، در هشتم اردیبهشت 1300ش در شیراز زاده شد. او که خود را مدافع زحمتکشان میدانست در آثارش از جمله سووشون که زمینه‌ساز شهرتش شد، به مسائل سیاسی و اجتماعی ایران عصر پهلوی توجه کرد.
راستی‌آزمایی سندی ادعاهای سید حسین نصر؛ بخش دوم
آیا چنانکه دکتر سید حسین نصر، رئیس دفتر فرح پهلوی در سالهای پیش از انقلاب ادعا کرده «پول‌های حسینیه ارشاد توسط سازمان امنیت می‌آمد»؟ او که خود می‌گوید به دلیل مواضع دکتر علی شریعتی از مسئولیت مشاوره حسینیه ارشاد کناره‌گیری کرده بود، در ویدئویی که اخیراً بازنشر شده، مدعی است مصالح ساخت این حسینیه که گران بود، با کمک سازمان امنیت فراهم می‌شد.
راستی‌آزمایی ادعای سید حسین نصر؛ بخش اول
به تازگی ویدئویی از یک گفت‌وگوی قدیمی با دکتر سید حسین نصر، رئیس دانشگاه آریامهر سابق(صنعتی شریف) در سالهای پیش از انقلاب و رئیس دفتر فرح پهلوی در فضای مجازی بازنشر شده که او در آن ادعا کرده «سازمان امنیت پیشتیبانی بسیار قوی از شریعتی می‌کرد در دانشگاه فردوسی. [شریعتی با ساواک] به نحوه‌ای همکاری یا عضویت داشت. او می‌گفت این کار را برای پیشبرد اهداف انقلابی می‌کرد. پول‌های حسینیه ارشاد توسط سازمان امنیت می‌آمد. ثابتی طرفداری عجیب و غریبی از شریعتی کرد. می‌گفت افراد و جوانان را از کمونیسم برمی‌گرداند. آنها [ساواک] گزارش شدیدی علیه من برای شاه فرستادند. من دلایل خودم را برای شاه گفتم. شاه گفت کاری به کار شریعتی نداشته باشید.» برآیند اسناد و گزارش‌های ساواک نه تنها مؤید ادعای دکتر نصر درباره همکاری شریعتی با ساواک نیست، بلکه برخلاف آن آثار و سخنرانی‌های او را «تحریک‌آمیز» تشخیص داده و درصدد جمع‌آوری و تعطیلی آن برآمدند.
انتشار برای نخستین‌بار؛ گزارش هیأت تحقیق و تفحص ارتش آمریکا
تلاش برای نجات گروگان‌های آمریکایی در 24 تا 25 آوریل(5-6 اردیبهشت) در قالب عملیات پنجه عقاب، شاید تلخ‌ترین لحظه در دوران ریاست‌جمهوری کارتر بود. پس از طوفان شن در طبس و سایر مشکلات عملیات متوقف شد و هشت سرباز امریکایی در داخل ایران کشته شدند.به همین منظور هیأتی متشکل از فرماندهان خبره نظامی آمریکا مسئولیت بررسی اشکالات احتمالی و علل عدم موفقیت آن را به عهده گرفتند. این گزارش سال‌ها در رده‌بندی محرمانه قرار داشت و اخیراً در دسترس همگان قرار گرفته است که برای نخستین بار خلاصه‌ای از آن ترجمه و منتشر می‌شود.
انتشار برای نخستین‌بار؛ براساس اسناد محرمانه آرشیو امنیت ملی امریکا
بسیاری از صاحبنظران و تحلیلگران تسخیر سفارت امریکا در تهران را دوران تحقیر ملی امریکایی‌ها می‌دانند. ماه‌ها تلاش دولتمردان امریکا برای نجات گروگان‌ها به جایی نرسید و گذر زمان نیازها به یک عملیات نظامی را بیشتر می‌کرد. عملیات انتقامی امریکایی‌ها با عنوان پنجه عقاب یا طوفان صحرا در اردیبهشت 1359 آخرین تلاش ناکام آمریکایی‌ها برای آزادسازی گروگان‌ها بود. بسیاری این عملیات را که با هدف یک حمله تنبیهی علیه ایران ترتیب داده شده بود، یک شکست کامل امریکایی می‌دانند. 18 ماه طول کشید تا امیدواری «اتاق سیاه» با ناامیدی «کاخ سفید» به پایان رسید.
تاریخ اجتماعی| روایت چند عکس از پیشینه دستفروشی
دستفروشی، ازجمله فعالیت‌های متداولی است که به صور گوناگون در زیست شهری به وقوع می پیوندد؛ با توجه به تاریخ ثبت عکس‌ها از جمله عکسی که زنان دستفروش را در بازار به نمایش قرار می‌دهد؛ این سبک از دستفروشی به شکل جدی‌تر از دهه 30 شروع و در دهه‌های 40 و 50 روند رو به رشدی را در ایران داشته است. با توجه به رشد این فعالیت اقتصادی غیر رسمی در دهه‌های یاد شده، می توان چند عامل مهم در رشد این جریان را بررسی کرد. یکی از مهم ترین این عوامل جریان مهاجرت‌های داخلی در ایران است. مهاجرت از روستا به شهر و مهاجرت از شهری به شهر دیگر که عموماً با سودای کار، درآمد بالا یا امنیت اتفاق می‌افتاد.
به بهانه سالروز صدور دستور بازنگری قانون اساسی توسط امام خمینی
هرگاه قانون اساسی در گذر زمان کارآمدی خود را از دست بدهد نیازمند اصلاح خواهد بود. یا بدان سبب که اصلی در قانون وجود داشته که با گذر زمان عدم انطباق آن با واقعیت اجتماعی مشخص شده است به طور مثال مدیریت شورایی کشور در دهه اول انقلاب که بعدها اصلاح شد؛ یا از آن رو که از ابتدا اصلی مغفول واقع شده است و ضرورت دارد که به متن کنونی افزوده شود مانند محل تصمیم‌گیری در نزاع میان مجلس و شورای نگهبان یا نحوه بازنگری در قانون اساسی.
مقابله شهید قرنی با تجزیه‌طلبی در گفت و شنود با امیر سرتیپ حسینی؛
سرلشگر محمدولی قرنی اولین رئیس ستاد مشترک ارتش پس از پیروزی انقلاب اسلامی در 3 اردیبهشت 1358 توسط گروهک فرقان ترور شد و به شهادت رسید. از جمله مهمترین اقدامات قرنی مقابله با تجزیه‌طلبی گروههای ضدانقلاب در کردستان بود. مخالفت دولت موقت با مواضع و اقدامات سرلشگر قرنی و فضایی که علیه او شکل گرفت، اولین رئیس ستاد مشترک ارتش را ناچار به استعفا کرد.
نگاهی به پیامدهای یک ابهام تاریخی
در اسفند 1336 سرلشکر محمد ولی قرنی و شماری دیگر به سبب اقداماتی که بعدها از آن با عنوان کودتا یاد شد، دستگیر و بعدها محاکمه شدند. در باب ماهیت این کودتا و اساسا جدی بودن آن روایتهای مختلفی در دست است. با این حال واکنش شاه به این ماجرا ماهیت حکومت و نیز کلا سیاست ایران را از اساس دگرگون کرد. امری که زمینه را برای روی کار آمدن دولت امینی در سالهای بعد فراهم کرد. به علاوه شاه دامنۀ روابط ساواک با سیا را محدود کرد و به جای آن گسترش روابط ساواک با موساد و دیگر سرویس‌های اطلاعاتی غربی را در دستور کار قرار داد. این ماجرا همچنین زمینه‌ساز بدبینی شاه به نیروهای امنیتی و برکناری تیمور بختیار، حاجعلی کیا و حسن علوی کیا شد. این بدبینی از سویی به شکل‌گیری بازرسی شاهنشاهی برای رصد تشکیلات امنیتی منجر شد.
به بهانه 2 اردیبهشت؛ روایت یک ارتشی از تشکیل سپاه پاسداران
سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در دوم اردیبهشت 1358 برای حفظ و حراست از انقلاب اسلامی تشکیل شد. تا به حال از ابعاد مختلفی به زمینه‌ها، بسترها و چگونگی تشکیل سپاه پرداخته شده است. اما روایت ارتش از این رخداد نیز قابل توجه و تامل است. به همین منظور در چهل و پنجمین سالگرد تاسیس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی؛ امیر سرتیپ حسینی از فرماندهان سابق ارتش و پژوهشگر ارشد دفاع مقدس در گفتاری به ضرورت‌های تشکیل سپاه از نگاه ارتش پرداخته است.
انقلاب فرهنگی از دیدگاه شخصیت‌های سیاسی، فرهنگی و دانشگاهی در اردیبهشت 1359
طی بهار 1359 سلسله رویدادهایی مقدمات انقلاب فرهنگی را فراهم کرد؛ انقلابی که به تعطیلی دانشگاهها از 15 خرداد همان سال تا پاییز 1361 و تغییر محتوای برنامه و دروس دانشگاهی، تصفیه دانشجویان و کادر دانشگاهی و حذف گروههای سیاسی مخالف از صحنۀ دانشگاهها انجامید. به این مناسبت نگاهی به رویدادها و درگیریهای منجر به انقلاب فرهنگی داشته، دیدگاه تنی چند از صاحبنظران را در اردیبهشت ماه 1359 در کوران آن درگیریها مورد بررسی قرار داده‌ایم.
