اهمیت تاریخ و تاریخنگاری از منظر رهبر معظم انقلاب
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ در منظومه فکری رهبر انقلاب اسلامی نگاه دقیق و تحلیلی به تاریخ و رخدادهای آن برای درک درستِ تحولات بشری و روشن شدن وضعیت موجود از جایگاهی مهم و بنیادین برخوردار است. ایشان در طرح بسیاری از مسائل، ضمن اشاره به مباحث تاریخی به تبیین ابعاد مختلف موضوع پرداخته و در نهایت با ارائه‌ی افقی تاریخی به مخاطبین، از این رهگذر به فهم وضعیت موجود و تبیین وظایف اقشار گوناگون ملت می‌پردازند. از نظر ایشان «یکی از راههای فریب و اغواگری، تحریف تاریخ است که امروز متأسفانه این کار به‌وفور صورت میگیرد.» بنابر این در دیگاه ایشان با شناخت تاریخ است که می‌توان «امروز» را به‌درستی فهم کرد و راهِ «آینده» را هموار نمود.
ایشان در دیداری با دانش آموزان و دانشجویان با اشاره به حادثه تاریخی کودتای 28 مرداد 1332، این تجربه را مبنای استدلال خود قرار داده و فرمودند: «این تجربه را هرگز نباید فراموش کرد؛ بله، از سال 32 تا حالا شصت سال می‌گذرد. اوّلاً در خلال این شصت سال این قبیل حوادث تکرار شده است، ثانیاً حادثه تاریخی وقتی حامل درس است، گذشت زمان تأثیری ندارد و باید از آن درس گرفت.»
اما توصیه به «مطالعه تاریخ» و «عبرت گرفتن از حوادث تاریخی» یکی از پرکاربردترین توصیه‌های رهبر انقلاب در دیدارهای عمومی است.
من نگرانم
«یکی از چیزهایی که بنده نگران آن هستم، این است که این نسل جوانِ بالنده ما که بحمدالله، هم آگاه و با بصیرت است، هم دارای انگیزه است، آماده به کار است، وسط میدان است، انقلابی است، به تدریج این حوادث مهم را، این عبرتهای بزرگ دوران معاصر را از یاد ببرد.»[1]
این سخنان رهبر معظم انقلاب اسلامی در یکی از دیدارهای مردمی، عمق نگرانی ایشان را نسبت به «ضعف آگاهی‌های تاریخی» مردم و به خصوص نسل جوان نشان می‌دهد. اما این اولین‌‍باری نیست که رهبر انقلاب دغدغه خود را نسبت به این موضوع را اعلام کرده‌اند. ایشان در مناسبت‌های گوناگون و به ویژه در سالیان اخیر، نسبت به «فراموشی حوادث و عبرت های بزرگ تاریخی» از سوی نسل جوان ابراز نگرانی کرده‌اند. به عنوان نمونه عدم اطلاع جوانان ایران اسلامی نسبت به تاریخ انقلاب‌های گوناگون و فقدان نگاه مقایسه‌ای میان انقلاب اسلامی ایران و این انقلاب‌ها از جمله مواردی بوده که رهبری آن را مایه «غصّه» خود دانسته‌اند:
«متأسّفانه، اغلب جوانان ما، اصلاً از انقلاب‌های دیگر خبر ندارند. من گاهی از این بابت، واقعاً غصّه می‌خورم. اصلاً نمی‌دانند انقلاب سوسیالیستی شوروی سابق که بزرگترین انقلاب زمان معاصر تا قبل از انقلاب اسلامی بود و این همه هیاهو در دنیا داشت، در مقایسه با انقلاب ما، از چه ظواهر ناخوشایندی برخوردار بود. انسان وقتی با دید مقایسه به این انقلاب در قبال آن انقلاب نگاه می‌کند، می‌بیند واقعاً فرقشان از زمین تا آسمان است.»[2]
اما چرا رهبر انقلاب این گونه نسبت به «ضعف آگاهی و بصیرت تاریخی» ابراز نگرانی می‌کنند؟
برای پاسخ به این سؤال باید نگاه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای نسبت به مقوله تاریخ را دانست تا بر اساس آن جایگاه و نقش «بینش تاریخی» به مسائل و قضایای گوناگون از منظر ایشان را دقیق تر فهم کرد.
تاریخ؛ درس و گنجینه اطلاعات
در منظومه فکری رهبر انقلاب اسلامی، نگاه دقیق و تحلیلی به تاریخ و رخدادهای آن برای درک درستِ تحولات بشری و روشن شدن وضعیت موجود از جایگاهی مهم و بنیادین برخوردار است. ایشان در طرح بسیاری از مسائل، ضمن اشاره به مباحث تاریخی به تبیین ابعاد مختلف موضوع پرداخته و در نهایت با ارائه افقی تاریخی به مخاطبان، از این رهگذر به فهم وضعیت موجود و تبیین وظایف اقشار گوناگون ملت می‌پردازند. این «نگاه تحلیلی به تاریخ» و رجوع مداوم به آن یکی از اصلی‌ترین جنبه‌های «مدیریت گفتمانی و ارزشی رهبری» در سطح جامعه را تشکیل می‌دهد.
اما حضرت آیت‌الله خامنه ای چه تعریفی از تاریخ داشته و دلیل اهمیت قائل شدن ایشان برای تاریخ و نقش اصلی دادن به آن در طرح و تحلیل مباحث گوناگون چیست؟
آیت‌الله خامنه‌ای تاریخ را به عنوان «درس و گنجینه اطلاعات ما از گذشته بشریت» تعریف می‌کنند:«تاریخ چیز مهمی است. تاریخ را به عنوان یک چیز کوچک یا حاشیه‌ای نباید خیال کرد؛ تاریخ واقعاً مهم است. تاریخ، درس و گنجینه اطلاعات ما از گذشته بشریت است؛ سرگذشت ماست. مگر می‌شود نسبت به تاریخ بی اعتنا بود؟ همه علوم و همه معارف و همه تلاش‌های بشری و همه آنچه که امروز در این صحنه عالم وجود دارد، فقط زمان حال است؛ میلیونها برابرِ این تلاشها در گذشته انجام گرفته است. سرگذشت اینها، یعنی تاریخ.»[3]
و آن را دربردارنده ابعاد گوناگون زندگی بشر می‌دانند:«تاریخ، نه سیاست است، نه فرهنگ؛ تاریخ، تاریخ است. تاریخ، یعنی آنچه که از حوادث و وقایع ثبت شده است. البته در این حوادث و وقایع، سیاست هم هست، فرهنگ هم هست، هنر هم هست، عشق هم هست، مصیبت هم هست، درد هم هست، بغض هم هست، کینه هم هست. همه اینها وقتی با همدیگر ثبت شد، می‌شود تاریخ.»[4]
با نگاهی دقیق به بیانات رهبر انقلاب اسلامی می توان جایگاه والای تاریخ و آگاهی های تاریخی در اندیشه و نگاه آیت‌الله خامنه‌ای را برگرفته از «بینشی قرآنی» دانست:
«اگر تاریخ یک چیز اصلی نبود، قرآن با این عظمت -که اصلاً برنامه انسان‌سازی و برنامه بشریت است- تاریخ را وارد خودش نمی کرد؛ اما شما می‌بینید که در قرآن تاریخ هست؛ البته بخش‌هایی که برای بیان اهداف قرآن کارساز است... بنابراین، تاریخ مهم است.»[5]
بر این اساس رهبر انقلاب شناخت درست از پدیده‌های گوناگون را به فهم تاریخ آن موکول می‌کنند: «ما درباره هر پدیده‌ای که سخن می‌گوییم و قضاوت می‌کنیم، باید به تاریخ آن پدیده نگاه کنیم.»[6]
مسئله اصلی «عبرت گرفتن» است
در این نگاه برآمده از بینش قرآنی به مسئله تاریخ، «عبرت گرفتن» از تاریخ، مسئله اصلی و درسی قرآنی است:
«من، همیشه به جوانان و محصّلین و طلّاب و دیگران می‌گویم که تاریخ را جدّی بگیرید و با دقّت نگاه کنید، ببینید چه اتفاقی افتاده است: «تلک أمة قد خلت». عبرت از گذشتگان، درس و آموزش قرآن است.»[7] «نکته‌ای بلیغ در قرآن است که ما را به فکر می‌اندازد. قرآن به ما می‌گوید: نگاه کنید و از گذشته تاریخ، درس بگیرید. حال ممکن است بعضی بنشینند و فلسفه بافی کنند که گذشته، برای امروز نمی‌تواند سرمشق باشد... کاری به کار آنها نداریم. قرآن که صادق مصدِّق است، ما را به عبرت گرفتن از تاریخ دعوت می‌کند.»[8]
دو مفهوم «عبرت» و «درس» گرفتن از تاریخ نیز به روشنی از سوی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای تبیین شده است: «درسها به ما می گویند که چه باید بکنیم؛ ولی عبرتها به ما می‌گویند که چه حادثه‌ای اتّفاق افتاده و چه واقعه‌ای ممکن است اتّفاق بیفتد.»[9]
اما نگاه عبرت گیرانه نسبت به رویدادهای تاریخی چه ثمراتی برای ما خواهد داشت؟ رهبر انقلاب برخی از مهم ترین نتایج این نوع نگاه به تاریخ را تبیین کرده‌اند.
- شناخت جبهه بندی‌ها
در اندیشه آیت الله خامنه‌ای هرچند روش های زندگی بشر در طول تاریخ عوض می‌شود، ولی جبهه بندی‌های اصلی تغییر نمی‌یابد:
«من واقعاً به شما برادران و خواهران عزیز توصیه می‌کنم که با تاریخ آشنا شوید. تاریخ درس است؛ از تاریخ بسیار درسها می‌شود آموخت و بسیار تجربه‌ها می‌شود به دست آورد. عدّه‌ای سعی می‌کنند حوادث روزگار ما را یک حوادث استثنایی -که به هیچ وجه از تاریخ قابل استفاده نیست- وانمود کنند. این غلط است. رنگ‌های زندگی عوض می‌شود، روشهای زندگی عوض می‌شود؛ اما پایه های اصلی زندگی بشر و جبهه بندی‌های اصلی بشر، تغییری پیدا نمی‌کند.»[10]
با چنین زمینه‌ای، آگاهی از تاریخ در واقع اطلاع از سرنوشت عمومی ملتها است:
«نگاه به تاریخ باید ما را از سرنوشت عمومی ملتها و آحاد بشری آگاه کند؛ درس است، راه را نشان می‌دهد. این سرنوشت ملتهاست. سرگذشت تاریخ عمومی ملتهاست.»[11]
- درک شرایط و فهم وظایف
عبرت ها و درس‌های تاریخی صحنه تحولات را پیش روی انسان به صورت روشن نمایان کرده و وظایف را مشخص می سازد: «من، یک وقت درباره عبرتهای ماجرای امام حسین صحبتهایی کردم و گفتم که ما از این حادثه، غیر از درسهایی که می آموزیم؛ عبرتهایی نیز می گیریم. «درسها» به ما می گویند که چه باید بکنیم؛ ولی «عبرتها» به ما می گویند که چه حادثه ای اتّفاق افتاده و چه واقعه ای ممکن است اتّفاق بیفتد.»[12]
نگاه عبرت گیرانه به تاریخ ناظر به آینده بوده و برای درک شرایط و وظایف امروز ما ضروری است. از این منظر است که رهبر انقلاب تاریخ را «شرح حال ما، در صحنه ای دیگر» معرفی می کنند:
«در تاریخ چیزی هست که اگر بخواهیم از آن عبرت بگیریم، باید دغدغه داشته باشیم. این دغدغه، مربوط به آینده است... تاریخ را با قصّه اشتباه نکنیم. تاریخ یعنی شرح حال ما، در صحنه ای دیگر... تاریخ یعنی من و شما؛ یعنی همین هایی که امروز این جا هستیم. پس، اگر ما شرحِ تاریخ را می گوییم، هر کداممان باید نگاه کنیم و ببینیم در کدام قسمتِ داستان قرار گرفته ایم. بعد ببینیم کسی که مثل ما در این قسمت قرار گرفته بود، آن روز چگونه عمل کرد که ضربه خورد؟ مواظب باشیم آن طور عمل نکنیم.»[13]
- هموارسازی راه آینده
و با شناخت تاریخ است که می توان «امروز» را به درستی فهم کرد و راهِ «آینده» را هموار کرد:
«می خواهیم از راه شناختن تاریخ خود، گذشته خود و برجستگان این تاریخ، خود را درست بشناسیم؛ امروزمان را درست بفهمیم و راه فردامان را تشخیص بدهیم و باز کنیم... ما به گذشته که نگاه می کنیم، با این چشم نگاه می کنیم. گذشته برای ما یک وسیله و آئینه ای است؛ مایه عبرتی است تا راه آینده مان را هموار کنیم.»[14]
خطرِ تضعیف حافظه تاریخی
علاوه بر اهمیت ذاتی توجه به تاریخ و نگاه عبرت آموزانه به آن، آفات و خطرات مهمی از ناحیه کم توجهی به تاریخ و آگاهی نداشتن از حقایق تاریخی ایجاد می شود. یکی از مهم ترین این خطرات «تضعیف حافظه تاریخی ملّت» و در نتیجه به اشتباه افتادن در شناخت وضعیت فعلی و آینده است:
«حوادث نباید کهنه بشود؛ حافظه تاریخی یک ملّت نباید ضعیف بشود. اگر جوانهای ما در سرتاسر کشور این حوادث را ندانند، تحلیل نکنند، عمق یابی نکنند، در شناخت کشورشان و در شناخت آینده دچار اشتباه خواهند شد. جوانها باید این حوادث را درست بشناسند و بدانند که چه شد، چه اتّفاق افتاد، چه کسی بود؛ اینها را باید جوانها بفهمند.»[15]
برنامه و عملکرد جریان باطل در عالَم برای تحریف حقایق تاریخی نیز بر اهمیت موضوع می افزاید. یکی از حربه های قدرت های مستکبر و استعمارگر قطع رابطه ملت ها با تاریخ شان و «انهدام هویت تاریخی» آنها است. ماجرای فلسطین یکی از نمونه های این توطئه است:
«آن کسانی که در دوره ای از تاریخ قبل از زمان ما سعی کردند ملتها را تصرّف کنند و سرنوشت آنها را به دست گیرند، یکی از کارهایشان قطع رابطه این ملتها با گذشته شان بود... همین امروز شما نگاه کنید، ببینید سعی بر این است که چیزی به نام ملت فلسطین، به کلّی به فراموشی سپرده شود؛ کانّه هیچ سرزمینی به نام فلسطین و هیچ ملتی که مالک این سرزمین باشد، وجود نداشته است... عدم توجّه به ذخایرِ تاریخ و سرگذشت زندگی -که تاریخ عبارت از مجموعه ای از حوادث است- این نتایج را دارد.»[16]
مستکبرین و عوامل شان از راه های گوناگونی به دستکاری در واقعیات تاریخی به قصد بَزَک کردن چهره ظالمان و جنایتکاران پرداخته و ابائی از «تحریف تاریخ» برای فریب و اغواگری نیز ندارند. بر این اساس است که آیت الله خامنه ای آگاهی جوانان از تاریخ را برای جلوگیری از این توطئه ضروری می دانند:
«من به جوانان عرض می کنم، با تاریخ گذشته نزدیک کشورتان آشنا شوید؛ چون یکی از راههای فریب و اغواگری، تحریف تاریخ است که امروز متأسفانه این کار به وفور صورت می گیرد.»[17]
منبع: پایگاه اطلاع رسانی KHAMENEI.IR
1- بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم 18 / 6 / 1394.
2- بیانات در دیدار هنرمندان و مسئولان فرهنگی کشور 22/ 4 / 1373.
3-بیانات در دیدار اعضای گروه تاریخ صدای جمهوری اسلامی ایران 8 / 11 / 1370.
4- بیانات در دیدار اعضای گروه تاریخ صدای جمهوری اسلامی ایران 8 / 11 / 1370.
5-بیانات در دیدار اعضای گروه تاریخ صدای جمهوری اسلامی ایران 8 / 11 / 1370.
6-بیانات در دیدار مدیران و مسئولان مطبوعات کشور 13 / 2 / 1375.
7- بیانات در دیدار جمعی از پاسداران 1374/10/5
8- بیانات در دیدار فرماندهان لشکر 27 محمد رسول الله (ص) 20 / 3/ 1375.
9- بیانات در دیدار جمعی از پاسداران 5 / 10 / 1374.
10-بیانات در دیدار با جوانان در مصلّای بزرگ تهران 1 /2 / 1379.
11- بیانات در دیدار دانش آموزان و دانشجویان بسیجی 9 / 8 / 1386.
12-بیانات در دیدار جمعی از پاسداران 5 / 10 /1374.
13- بیانات در دیدار فرماندهان لشکر 27 محمد رسول الله (ص) 20 / 3 / 1375.
14- بیانات در دیدار مردم لار 19 / 2/ 1387.
15- بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم 18 / 6 / 1394.
16- بیانات در دیدار جمعی از فرماندهان سپاه 24 / 6 / 1378.
17-بیانات در دیدار مردم کاشان و آران و بیدگل 20 / 8 / 1380.
