مرکز اسناد انقلاب اسلامی

آیت‌الله نوری همدانی می‌گوید:"می‌توان گفت كه نقش رهبری حماسه مردمی 19 دی 1356 را مدرسین حوزه علمیه قم برعهده داشتند و مردم نیز از آنان پیروی سرسختانه‌ای می‌كردند."

با اين همه اختلاف نظر به هر حال برخاسته و با زحمت بسيار از كوچه و خيابان‌هاى فرعى، با حال اضطراب و هراس و زير پرتاب گازاشك‌آور و گذر از كنار اجتماعات مردم و طلاب، خود را با همراهى برخى دوستان انقلابى به منزل آية‌الله گلپايگانى رساندم. لب ايوان ايستادم. صحن منزل و اطاق‌هاى روبه‌روى كوچه‌هاى اطراف پر از جمعيت بود. شروع كردم با ذكر يك نكته، عليه نظام و ظلم و ستم ساواك و حادثه روز قبل به تندى سخن گفتم. خداى بزرگ در اين كار مرا يارى كرد. شايد نوارى هم از آن مراسم در دست باشد. آن روزها به راحتى كسى نمى‌توانست نوار ضبط كند. مردم و طلاب گريه كردند. از آن گريه‌ها استفاده كردم و گفتم : " با گريه كار درست نمى‌شود. راه امام را بايد پيمود. امام همه اين جنايات را از شخص شاه مى‌دانند؛ بعضى‌ها به گردن ساواك و شهربانى مى‌گذارند."

رئیس بیمارستان آیت‌الله گلپایگانی می‌گوید:يكى از بچه‌ها خودش را سراسيمه به من رساند و گفت : آقاى دكتر! اين‌ها شهيد شده‌اند؛ يك وقت مطرح نشه كه در دعواى شخصى كشته شده‌اند! معلوم شد كه ساواك به كارمندهاى ما گفته بود كه اين‌ها در نزاع دسته‌جمعى كشته شده‌اند و رئيس شما هم بايد به همين عنوان صورت جلسه كند.

با مروری بر ادوار تاریخی ایران به وضوح می‌توان مشاهده کرد که توهین به مقام شامخ مرجعیت شیعه همواره با واکنش تند مردم مواجه شده است و هرگاه سلاطین یا صاحبان قدرت به مرجعیت شیعه توهین کرده‌اند، شمارش معکوس زوال قدرت آنها در جامعه ایران آغاز شده است. نقطه اوج این نوع مواجهه و رخداد در قیام 19 دی 1356 است که بنابر شواهد تاریخی شمارش معکوس سقوط رژیم پهلوی پس از قیام 19 دی کلید می‌خورد و در نهایت پس از 13 ماه به پیروزی انقلاب اسلامی منتهی می‌شود. البته به جز 19 دی 1356 وقایع بسیاری در تاریخ ایران مانند "تزلزل قاجار"، "مفتضح شدن رضاخان و توطئه جمهوری‌خواهی وی"،"تیرخلاص به تاکتیک رضاخان در تظاهر به دین‌داری"،"انزوای مصدق و سقوط وی" و "آغاز نهضت اسلامی بعد از بازداشت امام خمینی در خرداد 1342" را می‌توان از نتایج توهین به روحانیت عنوان کرد.

مقاله توهین به امام خمینی در روزنامه اطلاعات، یک روزه و بدون پیش زمینه منتشر نشده است بلکه بنابر یک نقشه قبلی به انتشار درآمده بود، به گفته سفیر وقت انگلیس در تهران، این توطئه مدت‌ها قبل برنامه‌ریزی شده بود. چنانکه آنتونی پارسونز می‌گوید از اوایل ژانویه تصمیم گرفته شده بود که «برای بی اعتبار کردن [امام] خمینی مطلبی علیه او منتشر شود.»

قیام 19 دی 1356 علاوه بر اینکه به روند مبارزه سرعت بخشید و به هویت اصلی انقلاب اسلامی جهت داد، پیامدهای دیگری را نیز در پی داشت که از جمله مهم‌ترین آن می‌توان به آشکار شدن چهره واقعی رژیم پهلوی و برملا شدن واقعیت شعار حقوق بشر امریکایی، بسط نفوذ و محبوبیت امام خمینی، قطع امید از سازمان‌ها و احزاب سیاسی و ... اشاره کرد.

یکی از مأموران ساواک با وی دیدار کرده و نتیجه مذاکرات را گزارش می‌کند که در بخشی از آن آمده است: « به عقیده شریعتمداری، خمینی عنصری است که به حال مملکت و ملت مضرّ است؛ وی (شریعتمداری) موجودیت خود و مذهب شیعه را ملزوم بقای مقام شامخ سلطنت می‌داند و بر این باور است که کوشش‌های خمینی علیه نظام مملکتی، خطر حتمی برای موجودیت مذهب و ملت دارد، و لذا او را تأیید نمی‌کند؛ اما عقیده دارد که دولت در مبارزه با خمینی مرتکب اشتباهاتی شده است. درج مقاله در روزنامه اطلاعات کار نابجایی بود سه اثر منفی مشخص داشت: اول اینکه تحریک ساکتی شد؛ یعنی مسئله‌ ساکت شده و آرام‌شده را بیهوده زنده کرد. دوم: حزب خمینی و طرفداران او را تقویت کرد و اثر منفی سوم آن بود که مراجع بزرگ مذهبی شیعه را محذور و تنگنا قرار داد و آن‌ها ناگزیر شدند علی‌رغم اعتقاد و تمایل خود و برای اسکات احساسات برانگیخته شده جمعی مردم عوام و متعصب، عکس‌العمل نشان دهند و اجباراً کاری کنند که در نهایت به سود او تمام شود...»

در 17 دی‌ماه 1356 مقاله‌ای باعنوان "ایران و استعمار سرخ و سیاه" در روزنامه‌ اطلاعات درج و در سراسر کشور منتشر شد. این مقاله مملو از توهین‌‌های بی‌پایه و اساس به ساحت مرجعیت و امام خمینی بود. در مقاله یادشده عنوان‌ "مردی‌ ماجراجو ولی‌ بی‌اعتقاد و وابسته‌ و سرسپرده‌ به‌ مراکز استعماری‌ و به‌خصوص‌ جاه‌طلب" توسط روزنامه رژیم پهلوی به امام خمینی نسبت داده شده بود که با خیزش سراسری مردم ایران مواجه شد. اعتراضات مردم از قم شروع شد و کم کم به همه استان‌های ایران کشیده شد. در سبزوار مردم با راهبری روحانیون به صف معترضین پیوستند؛ در اهواز اعتصابات گسترده آغاز شد؛ مردم جهرم در خیزشی سراسری از رژیم پهلوی اعلام انزجار کردند و حرکت‌های مشابهی از سوی مردم تهران، قزوین، اصفهان، کاشان، شیراز، گلستان، تبریز، ارومیه، کرمان و ... شروع شد و تا رسیدن به پیروزی قطعی در بهمن 57 ادامه پیدا کرد.