همزمان با آغاز نهضت اسلامی، آیت‌الله سیدعبدالحسین دستغیب در شیراز نبض مبارزات مردمی را در دست گرفت. مبارزات سیاسی او از زمان كشف حجاب شروع شد و تا سال‌ها بعد ادامه یافت. او در جریان طرح لوایح ششگانه، فعالیت علیه این طرح‌ها را آغاز کرد. در پانزده خرداد 1342 در پی بسیج عمومی علیه رژیم، آیت‌الله دستغیب بازداشت و به تهران اعزام شد و مدتی بعد با آزادی از زندان مبارزات را از سرگرفت. آیت‌الله دستغیب طی سال‌های بعد نیز با راهبری مبارزات مردم شیراز علیه سلطنت پهلوی ایفای نقش کرد. بسیج مردم شیراز علیه جشن هنر و جشن‌های 2500 ساله و اعتراض به مقاله توهین‌آمیز روزنامه اطلاعات از دیگر اقدامات آیت‌الله دستغیب بود. تاثیر اقدامات وی در بسیج عمومی مردم شیراز در ماه‌های رمضان و محرم 1357 نیز بارز و قابل لمس است.
حسین شمسیان
مجلس شورای اسلامی از جمله نهادهای برآمده از نظام جمهوری اسلامی است که با رأی مردم سررشته تقنین و نظارت بر امور کشور را در اختیار دارد. حضرت امام خمینی(ره) بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی دیدگاه‌های بدیع و تازه‌ای درباره ویژگی‌ها و وظایف نمایندگان مجلس شورای اسلامی دارند که بازخوانی آنها، جامعه را به برآمدن مجلسی در تراز انقلاب اسلامی رهنمون می‌کند. به اعتقاد ایشان نماینده تراز باید مردمی باشد؛ از بطن توده‌های مردم برآمده باشد؛ از دشمن هراسی به دل راه ندهد و خداترس باشد؛ دارای بینش و فهم سیاسی باشد؛ نماینده باید سیاست‌مدار و وقت‌شناس باشد تا بتواند قوانین و مقررات را با توجه به شرایط زمان و مکان و به لحاظ محکمات و متشابهات دینی ارائه و تصویب کند و با استقلال و حرّیت حق مردم را پیگیری نماید.
بازخوانی يك روز تاريخ‌ساز
مسئله‌اي که 16 آذرماه 1332 را نسبت به بسياري از رخدادها متمایز کرده، این است كه جریان دانشجویی مسلمان بر خلاف بسياري از سياسيون و روشنفكران چپ و راست كه يا خود در شكل‌گيري كودتای 28 مرداد آن سال دخالت داشتند و يا با دولت كودتا كنار آمده بودند، براي مقابله با استبداد و استکبار وارد ميدان شد تا آنجا كه خونش، سنگ‌فرش‌هاي دانشگاه تهران را رنگين نمود. البته برخي حركت‌هاي اعتراضي همچون برپايي تظاهرات به هنگام عقد كنسرسيوم در ارديبهشت 33 و شركت فعال دانشجويان در ميتينگ دي ماه 39 در جلاليه، تظاهرات گسترده در مخالفت با انتخابات دوره بيستم شورا در بهمن ماه 39، آتش زدن اتومبيل دكتر اقبال رئيس وقت دانشگاه تهران و تظاهرات علیه ورود ملكه اليزابت به تهران در اسفندماه همان سال، باعث گردید تا دهه 30 تحت تأثیر ابتدای این دهه روندی ناآرام و مبارزاتی را در دانشگاه‌های کشور به نمایش گذارد. اما به جرأت مي‌توان 16 آذر سال 1332 را خودجوش‌ترين اقدام جنبش دانشجويي مسلمان عليه نظام شاهنشاهي و نماد استكبار ستيزي اين جريان دانست.
کتاب زندگانی آیت‌الله سید حسن مـــدرس سرشار از برگ‌های زرینی است که نام او را در تاریخ مـاندگـار کرده است. او در یکی از نخستین فعالیت‌های مبارزاتی‌اش، با ظل‌السلطان پسر ناصرالدين شاه و حاكم اصفهان درگير شد كه اين درگيری به ترور نافرجام مدرس انجاميد. در دوره دوم مجلس شورای ملی به عنوان يكی از پنج مجتهد طراز اوّل از طرف مراجع انتخاب شد و در همین مجلس در مقابل اولتيماتوم روسيه ايستادگي كرد . مخالفت با قرارداد 1919، مبارزه مداوم با رضاخان، مقابله با طرح جمهوری‌خواهی وی، ایستادگی در برابر سلطه خارجی و ... بخشی از مجاهدت‌های شهید آیت‌الله مدرس است. رضاشاه چون از قدرت و شجاعت مدرس بیم داشت در اوّلين برخوردش با روحانيت، نقشه ترور وی را كشيد و چون موفق نشد، او را منزوی كرد و پس از دستگيری و تبعيد این مبارز خستگی‌ناپذیر را به شهادت رساند.
علم، علم‌آموزی و تولید علم یکی از مهم‌ترین اولویت‌های رهبر معظم انقلاب خطاب به جوانان، دانشگاهیان، نخبگان و ... است. ایشان به پیروی از بزرگان دینی بر «العلم السلطان» تأکید ویژه‌ای دارند و آن را کلید، پیشرفت، استقلال و سعادت بشری می‌دانند. ایشان می‌فرمایند: «اعتقاد راسخ من این است که اگر چنانچه بر روی مسئله علم و فناوری و نخبه‌پروری سرمایه‌گذاری کنیم، حتماً در یکی از بااولویت‌ترین کارها سرمایه‌گذاری کرده‌ایم». ایشان ضمن تبیین میان علم دینی و علم غربی می‌فرمایند: «آن علمی که ما می‌خواهیم، اول، تزکیه است. تربیت دین، تربیت قرآن، تربیت اسلام این است. چرا اول تزکیه؟ برای اینکه اگر تزکیه نبود، علم منحرف می‌شود». همچنین ایشان در این زمینه می‌فرمایند: «ما علم را می‌خواهیم برای سعادت بشر، برای رشد بشر، برای شکوفائی بشر، برای استقرار عدالت و آرزوهای قدیمی بشر».
آيت‌الله سيدابوالفضل ميرمحمدی زرندی که سابقه درخشان علمی دارد، با شروع نهضت امام خمینی، به انقلابیون پیوست و از همان ابتدای مبارزه، علیه سیاست‌های رژیم پهلوی شروع به فعالیت کرد. وی در بهمن 1343 در کنار سایر روحانیون مبارز، در نامه‌ای به نخست‌وزیر وقت امیرعباس هویدا به انتقاد از سياست‌هاي سركوبگرانه رژيم پرداخته، تبعيد امام خميني را محكوم كرد و خواستار بازگشت امام به كشور و آزادي زندانيان سياسي شد. مبارزات انقلابی آيت‌الله ميرمحمدی تا براندازی سلطنت شاهنشاهی ادامه داشت. پس از عزيمت حضرت امام به فرانسه، آیت‌الله میرمحمدی به همراه مدرسين برجسته حوزه علميه قم، در نامه‌‌اي خطاب به ژيسكاردستن رئيس جمهور وقت فرانسه، از امام به عنوان قائد و رهبر 35 ميليون ملت مسلمان ايران نام برده، اعلام كردند كه هرگونه توهين به ساحت مقدس معظم له، توهين به ملت ايران است. همچنين در آن نامه، رژيم پهلوی را فاقد هرگونه پايگاه اجتماعي در كشور دانسته و آن رژیم را غيرقانوني اعلام کردند.
دکتر مرتضی میردار
در پس فوت حضرت امام، مرحوم محمدزاده از جمله شخصیتهایی بود که بر تمرکز بر اصالت و اندیشه‌های امام اصرار و ابرام داشت و سعادت امروز و فردای انقلاب اسلامی را بر پیروی از اندیشه ناب امام و همراهی با ولایت فقیه در همه امور می‌دانست.
سیری در زندگی و مبارزات سردار حاجی محمدزاده
سردار ابراهیم حاجی محمدزاده از حدود سال‌های 1340 فعالیت‌های سیاسی اجتماعی خود را در مشهد شروع کرد و در سیر مبارزات خود به شدت در مقابل جریان‌های انحرافی چپ با جدیت تمام ایستاد.
در بازخوانی کنش‌های جریان ملی-مذهبی در آغاز نهضت اسلامی، رگه‌هایی پر رنگ از ساز مخالفی یافت می‌شود که در سال پایانی مبارزات نمایان‌تر شد. نهضت آزادی در روزهای آغازین مبارزه پس از قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، در اعلامیه خود می‌نویسد: «هوشیار باشید، تنها حکومت مصدق، حکومت ملت ایران است.» این در حالی است که دکتر مصدق در آن مقطع عطای سیاست و مبارزه را در تبعید به لقایش بخشیده بود. تلاش‌های این جریان تا پیش از سال 1356، مقطعی، درون سیستمی بود و پس از دستگیری سران نهضت در اوان دهه چهل، سال‌ها به محاق گرایید. ملی – مذهبی‌ها که اعتقادی به مبارزه نداشتند، همواره به فکر سازش بودند و همیشه هم با واکنش‌های قاطع امام خمینی مواجه می‌شدند. به گفته محمد هاشمی امام در واکنش به درخواست بازرگان برای سازش با رژیم پهلوی در ازای دستیابی به «یکی دو وزارتخانه» فرموده بودند: «اخیرا پیشنهادهایی به من شده که پیشنهاد سازش است. خمینی چگونه می‌تواند این را قبول کند؟... اگر خمینی هم سازش کند مردم سازش نمی‌کنند.» و با این جمله به سازشکاران تفهیم کردند که آنها تا چه اندازه از خواسته‌های مردم بی‌اطلاع هستند.
پیروزی انقلاب اسلامی ایران، بنابر اظهارات نخبگان و تحلیل‌گران سیاسی، ارزش‌های اسلامی و اخلاقی را در سطح جامعه نهادینه کرد. این ارزش‌ها علاوه بر جامعه، سطح نخبگانی و سیاسی را نیز دربر گرفت. از جمله این ارزش‌ها می‌توان به حساسیت در استفاده از بیت‌المال، تلاش بی‌وقفه و خستگی‌ناپذیر در راه اعتلای نظام اسلامی و در مسیر خدمت به مردم، اخلاص و تواضع، ساده‌زیستی، توجه به معنویت و... اشاره کرد. شهید مهدی زین‌الدین به عنوان یکی از فرماندهان ارشد دوران دفاع مقدس، از جمله افرادی بود که بنابر اظهارات دوستان و نزدیکان همواره در عمل و نظر خود را پایبند به این ارزش‌ها می‌دانست.
