مرکز اسناد انقلاب اسلامی

حجت الاسلام شیخ محمود بیانی زابلی از قول مرحوم آقا شیخ هادی سیستانی نقل می‌کرد: «هنگام عمامه‌گذاری سید محمود هاشمی‌شاهرودی به دست آیت‌الله العظمی خوئی در مسجد خضراء حضور داشتم، وقتی آیت‌الله خویی عمامه را بر سر وی می‌گذاشت چشمانش پر از اشک شد. سپس لبخندی زد. پرسیدم آقا! آن اشک چه بود و این لبخند چیست؟ آیت‌الله خوئی فرمود:وقتی او را در این هیئت دیدم به یاد مرحوم پدرش افتادم و آرزوهایی که برای او داشتم که این منبر درس - اشاره به منبر محل درسش کرد - برای او باشد، سپس بلافاصله با خود گفتم این منبر درس از آن پسرش خواهد شد انشاءالله، از این رو خوشحال شدم و خندیدم».

حجت‌الاسلام و المسلمین علی‌اصغر مروارید مبارزات سیاسی خود را با سخنرانی بر منابر علیه رژیم پهلوی از سال 1337 شروع کرد و با آغاز نهضت حضرت امام خمینی، مبارزات خود را گسترش داد. وی در سال 1342 بعد از قیام 15 خرداد دستگیر شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز به فعالیت ادامه داد و مسئولیت کمیته انقلاب اسلامی شاخه دوم (ناحیه دوم) تهران واقع در خیابان زنجان را برعهده گرفت.

حجت‌الاسلام حسن روحانی که در دوره‌های چهارم و پنجم نایب‌رئیس اول مجلس شورای اسلامی بود، در یکی از سخنرانی‌های خود در این جایگاه، ضمن اشاره به الگو بودن شهید مدرس برای نمایندگان، درباره تاکید مرحوم مدرس به حفظ جایگاه مجلس گفت: «نکته مهم اینکه امام(ره) الگوی نماینده خوب را مدرس قرار دادند. از دید حضرت امام الگو و مثل اعلای یک وکیل مردمی، عدالتخواه، شجاع و اسلام‌شناس آگاه و آشنا به زمان، مدرس است و لذا به مردم هم توصیه می‌فرمود که امثال مدرس را پیدا کنید و به عنوان نماینده انتخاب کنید...مدرس تلاش فراوان داشت تا پایگاه مجلس لطمه نبیند. اولین تلاش او این بود که قدرت مجلس باقی بماند و تضعیف نشود...بنابراین مجلس شان و جایگاه بسیار مهمی دارد و لذا مدرس تلاش می‌کرد تا این جایگاه صدمه نبیند. هر وقت مرحوم مدرس در مجلس می‌دید یکی از نمایندگان، سخن و بیانی دارد که به نحوی عظمت مجلس را خدشه‌دار می‌کند، فورا اعتراض می‌کرد. وی معتقد بود نباید عظمت و تقدس مجلس زیر سوال قرار بگیرد...»

انگلستان که با دست‌اندرکاری نیروهای غرب‌زده داخلی موفق شده بود روحانیون را از صحنه سیاسی ایران دور کند، در سال 1299، با پرورش یک دیکتاتور، زمام امور ایران را در دست گرفت. رضاخان که زاییده سیطره اندیشه غرب‌زدگی پس از مشروطه بود، در سوم اسفند 1299 نام خود را به عنوان کودتاچی مطرح کرد و چندی بعد با کنار زدن قاجارها، بر تخت شاهی تکیه زد. طی سال‌های بعد، اختناق در ایران به اوج خود رسید. بدین‌ترتیب، در نتیجه انحراف مشروطه، جامعه ایران نه تنها از استبداد عبور نکرده و به آزادی نرسید، بلکه وارد مرحله تازه‌ای از "استبداد سلطنتی" شد که عنصر "وابستگی" را نیز در خود داشت. نتایج انحراف مشروطه تا دهه‌های بعد نیز کشیده شد تا جایی که استبداد در اوایل دهه 40 تا مغز استخوان نفوذ کرد. در این میان تنها ظهور یک روحانی از حوزه علمیه قم می‌توانست این استبداد نهادینه شده را نابود کند و این مهم در بهمن 57 توسط حضرت امام خمینی محقق شد.

ابوالحسن بنی‌صدر در فرانسه مشغول نظريه‌پردازى بود و در زمينه جامعه و سياست، بدون امكان صحه‌گذارى اجتماعى آن نظريات تأليفاتى داشت. وی چون سال‌هاى متمادى از جامعه ايران دور افتاده بود، از ظرفيت و تجربه لازم براى مواجهه با مسائل كشور و انقلاب اسلامى برخوردار نبود و در مقابل تحولات روزمره جامعه انقلابى نمى‌توانست سعه صدر نشان دهد. بنی‌صدر كسانى را كه در انقلاب استخوان خرد كرده بودند ارزش نمى‌نهاد و بسيارى را تمسخر مى‌كرد. مرحوم آيت او را شارلاتان (قالتاق) سياسى خطاب كرد. او با حزب جمهورى اسلامى از سر حقد برخورد مى‌كرد و از اين لحاظ مردم سالارى را وقتى موافق طبعش نبود، بر نمى‌تافت.بنی‌صدر به راحتى با منزوى كردن خود از انقلابيون اصيل گرفتار وسوسه‌هاى منافقان شد و نهايتاً براى نجات خود چاره‌اى نيافت جز آن كه به آنها پناه ببرد؛ پس در دام آنها افتاد و اسيرشان شد.

فریضه‌ "نماز جمعه" یکى از جلوه‌هاى سیاسى- اجتماعى دین مبین اسلام است که فرصتی براى اجتماع هفتگى مردم و پایگاهى براى طرح مسائل اجتماعى- سیاسى و اقتصادی جامعه­ اسلامی است. اگرچه با روی کار آمدن حکومت صفویان نماز جمعه در ایران برپا شد و حکومت‌­های بعدی نیز آن را مورد توجه قرار دادند، با این حال برگزاری نماز جمعه به صورت متمرکز و سازمان یافته به دوره­ پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران بر­می­‌گردد. در نخستن سال‌های تثبیت نظام جمهوری اسلامی در ایران و در سال 1358شمسی، با توجه به ضرورت برگزاری نماز جمعه و تأکیدی که در احکام اسلامی بر آن شده است، این فریضه احیا شده و با رعایت حد شرعی در شهرهای سراسر کشور برگزار شد. سوای نقطه نظر دینی و جایگاه نمازجمعه در تعالی انسانی و اخلاقی نمازگزارن، پیوندی که میان ائمه­ جمعه و رهبری به عنوان عالی‌ترین مقام مذهبی – سیاسی کشور وجود دارد، به مسائل مطرح شده درخطبه­‌های این فریضه­ عبادی - سیاسی نقشی کارکردی و سازنده در فضای سیاسی و اجتماعی جامعه می‌بخشد.

حدود یک ماه قبل از آغاز عملیات موسوم به فروغ‌جاویدان از سوی منافقین، "مروین دایملی"، نماینده کنگره امریکا، در تظاهراتی که سازمان منافقین در واشنگتن برگزار کرد شرکت کرد و گفت: «نباید دست از تلاش کشید، مطمئن باشید که با کمی صبر و تلاش بیشتر به زودی از مهران به تهران رژه خواهید رفت»

حمايت آمريكا و اتحاد شوروي از حكومت صدام‌حسين به‌عنوان واقعيت راهبردي دوران دفاع مقدس محسوب مي‌شد. به همين دليل است كه جنگ را مي‌توان نمادي از مقاومت فراگير و توسعه‌يافته انقلاب اسلامي در برابر تهديدات سازمان‌يافته نظام جهاني دانست. در سال 1987 كه قطعنامه 598 صادر شد و از ايران درخواست نمود كه به مرزهاي بين‌المللي برگردد، نشانه‌هايي از مزيت نسبي ايران در فضاي دفاع مقدس مشاهده مي‌شد. همچنین واقعيت آن است كه سياست مبتني بر تبعيض و عدم توازن شوراي امنيت منجر به وضعيتي كه گرديد كه در هيچ يك از قطعنامه‌هاي صادره خود، عمل تجاوز از سوي عراق را احراز نكرد. چنين وضعيتي نشان مي‌دهد كه شوراي امنيت سازمان ملل بر خلاف ماده 39 و 40 منشور ملل متحد هيچگونه تمايلي به انجام اقدام موثر در ارتباط با نقض صلح و اعمال تجاوز به انجام نرساند. به همين دليل است كه جنگ عراق عليه ايران به مدت 8 سال ادامه پيدا كرد.

قبل از تاسیس شورای نگهبان، فقدان نهاد نظارتی قوی و مقتدر بر روند تأیید صلاحیت‌ها خسارت خود را وارد ساخت و راهیابی کسانی همچون بنی‌صدر به جمع نامزدهای انتخاباتی از جمله این موارد است. در این میان موسوی‌خوئینی‌ها به عنوان عضو ناظر کمیته تبلیغات انتخابات با اشاره به نقش خود در رد و تأیید صلاحیت افراد در نطق پیش از خطبه نماز جمعه 21 دی ماه می‌گوید: «من افرادی را که صددرصد واجد صلاحیت نیستند حذف می‌کنم. افراد باقی‌مانده هم اجازه تبلیغات خواهند داشت... کاری که من خواهم کرد حذف افراد فاقد صلاحیت است.» اما با وجود افشای اسناد لانه جاسوسی و ارتباط موسوی‌خوئینی‌ها با دانشجویان پیرو خط امام، تأیید صلاحیت و میدان‌داری کسانی مثل بنی‌صدر نکته قابل تأملی است. بنابراین خسارت زودهنگامی به کشور تحمیل شد و ریاست جمهوری بنی‌صدر تنش، آشوب و تفرقه هایی را به همراه داشت.

خنثی‌ شدن فتنه 23 تیرماه 78 با حضور مردم از دید رسانه‌های خارجی پنهان نماند. شبكه تلويزيوني ار.تی.ار روسيه در برنامه خبری بعدازظهر خود راهپيمايی مردم ایران در 23 تیر را يكی از بزرگترين راهپيمايي‌های انجام شده در حمايت از جمهوری اسلامی بعد از پيروزي انقلاب توصيف كرد. خبرگزاري فرانسه نیز گزارش داد ده‌ها هزار نفر برای انجام تظاهراتی در حمايت از نظام اسلامی ايران در پی شش روز تظاهرات غيرقانونی در مركز تهران گرد هم آمدند. به گزارش اين خبرگزاری شعار "جانم فداي رهبر" از شعارهای اصلی روز 23 تیر بود. این خبرگزاری همچنین گزارش داد که مردم خشم خود را از امریکا و اسرائیل نیز اعلام کردند. روزنامه یو.اس.ای.تودی نیز اشاره کرد که مردم با راهپیمایی خود آرامش را به تهران بازگرداندند.