شهر قم با ورود آیت‌الله بروجردی و نضج گرفتن ریاست دینی ایشان بر حوزه علمیه جایگاه ویژه‌ای یافت و ضرروت ایجاد تحولات عمده فرهنگی و علمی در آن به‌طور خاصی احساس شد. با اقدامات آیت‌الله بروجردی چشم‌انداز فکری حوزه و فرهنگی شهر قم متحول شد و بهبود زیادی در آن حاصل گردید. آیت‌الله بروجردی در حوزه‌ی مسائل فرهنگی در مواقع لزوم، به مخالفت با طرح‌های فرهنگی حکومت که مغایر با دین و ارزش‌های معنوی بود، می‌پرداخت.
بحران قائم‌مقامی رهبری و عزل آیت‌الله منتظری توسط امام خمینی در 6 فروردین 1368 که او را «حاصل عمر خود» می‌دانست نتایج مهم و حیاتی را برای نظام جمهوری اسلامی و تداوم آرمان‌های انقلاب اسلامی به همراه داشت. اگر چه این نتایج از ابعاد مختلفی قابل بحث و بررسی است اما این نوشتار از آنجا که ناظر بر شخصیت، عملکرد و رفتار سیاسی آیت‌الله منتظری است نشان می‌دهد که «اثبات اهمیت حفظ نظام در سیره امام خمینی» ، «جلوگیری از نفوذ گروهک‌های معاند در رأس نظام» ، «حفظ وحدت و پیشگیری از شکاف نخبگانی» و «انسداد راه‌های سوءاستفاده دشمنان» از مهمترین نتایج تصمیم تاریخی امام در عزل آیت‌الله منتظری است.
در فروردين 1349 در جريان مسابقات فوتبال ايران و اسرائيل در تهران، تظاهرات ضداسرائيلي بار ديگر هيجان به راه انداخت احساسات ضد اسرائیلی مردم به حدی بالا گرفت که شاه را به شدت عصبانی کرد.
یکی از شگردهای دشمنان، انحراف در مسیر اسلام ناب محمدی(ص) بود. کشورهای مادی‌گرای غربی به دلیل این که اسلام را مهمترین خطر برای تفکرات و پایه‌های مادی تمدن خود می‌دانستند، از اسلام آمریکایی و انگلیس حمایت کردند تا بتوانند از این طریق به تضعیف اسلام راستین همت گمارند. در همین راستا، دو گفتمان در مقابل یکدیگر صف‌آرایی کردند که در یک سو، اسلام ناب محمدی(ع) و در سوی دیگر اسلام آمریکایی قرار داشت. حضرت امام خمینی(ره) به عنوان رهبر جامعه اسلامی همواره به این تضاد و فعالیت دشمنان برای تضعیف آموزه‌های اسلامی و دامن زدن برخی از معاندان بر جریان اسلام آمریکایی تاکید داشتند و امت اسلامی را به هوشیاری، بصیرت و حفظ اصالت‌های دینی سوق می دادند.
حوزه‌ی علمیه قم که روزگاری با هدف اهتمام به امور دینی تأسیس و سپس احیا شده بود، توانست با اقدامات زعمای آن منشأ تحولی عظیم در ایران گردد و مسیر تحولات سیاسی اجتماعی آن را به‌گونه‌ای دیگر رقم زند. مبارزات روحانیت در زمینه مسائل فرهنگی راه مبارزه جدی سیاسی را علیه حکومت وقت باز کرد. روحانیت با قدرت زیادی توانست با ایستادگی در برابر کشف حجاب و استبداد داخلی، مانع از پیشبرد اهداف ضددینی رژیم پهلوی گردد. با روی کار آمدن نسل جدیدی از روحانیت در حوزه علمیه قم با زعامت امام خمینی مبارزات حوزه از عرصه فرهنگی به صحنه سیاسی جامعه کشیده شد و نتیجه آن شکل‌گیری نهضت اسلامی و تغییر رژیم در ایران بود.
بازنشر
به‌دنبال تصويب قانون ملى شدن صنعت نفت ايران، آمريكا در مواجهه با انگليس و ايران روشى دوگانه در پيش گرفت. در واقع دولت آمريكا يك استراتژى تغيير ناپذير براى كسب سلطه بر منابع نفت و يك تاكتيك نرم و دوپهلو براى رسيدن به اين هدف پيشه خود ساخت. از يك طرف با حمايت از عمليات دولت ايران، انگليسى‌ها را تحت فشار قرار مى‌داد و از طرف ديگر، با حمايت از پيشنهادهاى انگليس، ايران را از اهداف خود باز مى‌داشت. در این بین مصدق مى‌پنداشت رجال آمريكا به خاطر اين‌كه مردم ايران در مقابل انگليس قيام كرده‌اند و آن‌ها را از جنوب بيرون رانده‌اند، از او حمایت می‌کنند و همين تحليل غلط، او را بيش از پيش به آمريكايى‌ها خوشبين كرده بود.
ملي شدن صنعت نفت از نقاط درخشان مبارزات ملت ايران عليه استعمار و استبداد است. اين نهضت که با راهبری عناصر مذهبی و ملی توانسته بود دست دول بیگانه را از نفت ايران کوتاه کند به ناگاه با کودتای آمريکايی ـ انگليسی 28 مرداد 1332 متوقف شد. بدون شک اشتباهاتی که در جریان نهضت ملی به منصه ظهور رسید، در شکست این نهضت موثر بود. به انزوا کشاندن نیروهای مذهبی توسط جریان ملی‌گرا باعث از بین رفتن پایگاه اجتماعی مصدق شد و اعتماد بی‌رویه و بدون پشتوانه مصدق به آمریکا او را به ورطه سقوط کشاند. علاوه بر این، انحلال مجلس هفدهم توسط مصدق نیز در شکست نهضت نفت موثر بود.
برخلاف تصور رایج، اقتصاد زمان هویدا آشفته و بی‌ثبات بود. «اردشیر زاهدی» وزیر امور خارجه كابینه هویدا می‌گوید: «در این دوران، اقتصاد کشور بسیار آشفته بود و نمی‌توان دلیلی برای ماندگاری این دولت پیدا کرد، مگر روابط خاص وی با شخص شاه.» اسدالله علم نیز با اشاره به وضعیت آشفته دوران هویدا، وفاداری وی به محمدرضا پهلوی را دلیل دوام نخست‌وزیری او می‌داند و می‌نویسد: «در فروردین ۱۳۵۳ این موضوع را محرمانه با شاه در میان گذاشته که بقای هویدا نتیجه پول دادن به اعضای خاندان سلطنتی است».
سید هادی خسروشاهی از تاریخ نگاران نهضت‌های اسلامی و از پیشگامان فعالیت‌های بین‌المللی در حوزه‌های علمیه در تاریخ معاصر در سال 1317 شمسی در تبریز چشم به جهان گشود. فعاليتهاى سياسى ایشان از سال 1332 پس از آشنايى نزديك با آيتاللَه كاشانى، آيتاللَه طالقانى وشهيد نواب صفوى آغاز گرديد. از همان آغاز مبارزت تا زمان پيروزى انقلاب‌اسلامى، بارها در قم، تهران و تبريز دستگير، زندانى و يا تبعيد شده است.
حسین شیخ‌الاسلام متولد سال 1331 در اصفهان در آبان 1358 همراه با دانشجویان پیرو خط امام در ماجرای تسخیر لانه جاسوسی ایفای نقش کرد. بازسازي، رمزگشايي، ترجمه، تكميل و تحليل اسناد لانه جاسوسي از جمله مهمترین فعالیت‌ها و اقدامات او بعد از تسخیر لانه جاسوسی آمریکا بود. وی در نظام جمهوری اسلامی مسئولیت‌های متعددی بر عهده داشت از جمله این مسؤلیت‌ها می‌توان به دبیرکلی سابق دبیرخانه دائمی کنفرانس بین‌المللی حمایت از انتفاضه ملت فلسطین، قائم‌مقام وزیر امور خارجه و رئیس مجمع سازمان‌های مردم نهاد حامی آزادی قدس شریف اشاره کرد.
