نگاهی به فعالیت‌های هیئات مذهبی در مبارزه با رژیم پهلوی
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ انقلاب اسلامی ایران با رهبری امام خمینی و حضور گسترده و مبارزات مردم به پیروزی رسید، انقلابی که برگرفته از قیام عاشورا و آرمان‌های امام حسین (علیه‌السلام) بود. مردم از هر قشر و گروهی در نهضت اسلامی نقشی اساسی ایفا کردند و با همبستگی در مبارزه علیه رژیم پهلوی سرنوشت دیگری برای خود تعیین کردند.
در میان گروه‌های فعال در صحنه مبارزه، هیئت‌های مذهبی از مجموعه‌های منحصربفردی بودند که پیشتاز در حمایت از امام خمینی و راه‌اندازی جریان نهضت اسلامی بودند. هیئت‌های مذهبی در مناسبت‌ها و جلسات خود برنامه هایی را به صورت خودجوش و مردمی انجام می‌دادند که ابعاد گسترده سیاسی، فرهنگی، اجتماعی را در بر می‌گرفت که نقش بی‌بدیلی در پیشروی نهضت اسلامی و مبارزات علیه رژیم پهلوی داشت.
*** امدادرسانی و کمک‌های مردمی ***
هیئت‌های مذهبی با بهره‌گیری از اصول اسلامی همواره به کمک محرومان و مستضعفان مبادرت می‌ورزیدند. اما این کمک‌ها در دوران نهضت اسلامی بیش از هر زمان دیگر بود. هیئات متعددی در این دوران با کمک‌رسانی به خانواده‌های محرومان، زندانیان سیاسی و تبعید‌ی‌ها سعی در برطرف کردن نیازهای اقتصادی و معیشتی مردم به خصوص انقلابیون را داشتند. هیئت بنی‌فاطمه از سال 1345 این حرکت را آغاز کرد بطوری که روزی چندین ماشین برنج و دو کانتینر تخم‌مرغ به آنجا فرستاده می‌شد و بسیاری از مساجد به محل هیئت بنی‌فاطمه می‌آمدند تا ارزاق یک هفته خود را ببرند.
مراسم گلریزان، از برنامه‌های خاص هیئت بنی‌الزهرا(س) بود که در جلسات مختلف برگزار می‌شد و هزینه جمع‌آوری شده به خانواده های نیازمند مخصوصا کسانی که سرپستشان در زندان یا تبعید بود داده می‌شد. هیئت مکتب‌الحسین(ع) هم به دلیل حضور اعضای مؤتلفه اسلامی و حزب ملل اسلامی خانواده شهدا، و مبارزان آن‌ها را تحت پوشش خود داشت.
*** کمک به بازسازی مدرسه فیضیه و یاری به مجاهدان فلسطینی***
از دیگر اقدامات کمک‌های اقتصادی و مالی بود که جنبه سیاسی آن به وضوح روشن بود. کمک به بازسازی مدرسه فیضیه قم که با هجوم عمال رژیم پهلوی تخریب شده بود، در این دسته قرار داشت. علاوه بر این در جنگ میان فلسطین و رژیم صهیونیستی هیئات مذهبی از جمله هیئت انصارالحسین حساب‌های بانکی جهت کمک نقدی مردم برای مجاهدان فلسطینی افتتاح کرد.
*** توزیع مواد غذایی در بین شرکت کنندگان در تظاهرات ***
در کنار این اقدامات، فعالیت‌های جالب دیگری هم به صورت خودجوش صورت می‌گرفت. پشتیبانی غذایی تظاهرات‌های دوران انقلاب یکی دیگر از وظایفی بود که هیئت‌ها به دوش گرفته بودند. مثلا در تظاهراتی که به مناسبت شهادت حاج آقا مصطفی خمینی برگزار شد هیئت انصارالحسین مواد غذایی از داخل نیسان توزیع می‌کردند. هیئت فاطمیون نیز با تهیه ده تا بیست هزار بسته غذایی جمعیت تظاهرکننندگان را پشتیبانی می‌کرد.
*** راه اندازی صندوق های قرض الحسنه ***
یکی دیگر از سازوکارهایی که به طور غیرمستقیم در جهت خدمات رفاهی و اقتصادی از دل هیئات مذهبی بیرون آمد، تشکیل و راه‌اندازی صندوق‌های قرض‌الحسنه بود. هیئت انصارالحسین(ع) به خواسته شهید محلاتی صندوقی راه‌اندازی کرد که عمدتا در جهت تامین مالی ازدواج جوانان فعالیت می‌کرد. شهید باهنر نیز مؤسس تشکیلات مؤسسه تعاونی و رفاهی بود که در ارتباط با آیت‌الله مهدوی خراسانی بیشتر به کمک خانواده‌های انقلابیون می‌شتافت. هیئت برهانیه مسجد لرزاده قسمتی از عایدات صندوق قرض‌الحسنه خود را صرف امور خانواده‌های شهدای انقلاب و برگزاری اردوی فرهنگی – زیارتی برای آن‌ها می‌کرد.
*** هیئت‌های مذهبی و فعالیت‌های سیاسی ***
هیئت‌های مذهبی در طول نهضت اسلامی نه تنها خود را از جامعه جدا نکرده بودند، بلکه بر طبق آرمان‌های عاشورایی در مبارزه با ظلم و استبداد پیشگام همه اقشار مردم به تبعیت از امام خمینی بودند. آن‌ها با نوآوری‌ها و برنامه های بدیع خود در سال‌های مختلف به ویژه ایام محرم پیام اصلی حماسه حسینی را به گوش همگان می‌رساندند.
هیئت‌های مذهبی که در قبل از دهه چهل به وضوح در سیاست و مسائل روز مداخله نمی‌کردند با ورود امام خمینی به صحنه روز به روز برنامه‌های خود را بیشتر به مسائل سیاسی جامعه اختصاص می‌داند بطوری که در سخنرانی‌ها، منابر و نوحه‌ها و اشعار بطور صریح بر حمایت از امام خمینی، مبارزه با ظلم، صهیونیزم‌ستیزی و عدالت‌خواهی و آزادی تأکید می‌شد.
در روز عاشورای سال 42 برای اولین بار تظاهرات منحصربفردی توسط هیئت‌های مؤتلفه اسلامی برگزار شد که حاج مهدی عراقی از دست‌اندرکاران اصلی آن بود. در این میان یکی از موانع احتمالی، دسته‌دارهای بزرگی مثل طیب حاج‌رضایی و حسین رمضان یخی بودند که احتمال فشار ساواک بر آن‌ها برای همکاری با رژیم می‌رفت. حاج مهدی عراقی مأمور مذاکره با طیب شد. شهید عراقی درباره دیدارش با طیب می‌گوید: «فرستادیم میدان و یک مشت از بروبچه‌های میدان که زبان طیب را بلد بودند، بعدازظهر آمدند دفتر و ده پانزده تا شدیم. رفتیم خانه طیب. جریان را عین همین برایش گفتیم. گفت: آره. این شکلی است. این‌ها عید هم از ما می‌خواستند استفاده بکنند. در جریان به هم زدن قم هم آمدند به سراغ ما و ما به آن‌ها جواب ندادیم. خاطر جمع باشید که این‌ها تا حالا چندین بار سراغ ما آمده‌اند و ما جواب رد به آن‌ها دادیم. حالا هم همین‌جوره. همانجا دست کرد صد تومان داد به پسرش گفت: می‌روی عکس حاج آقا [روح‌الله] را می‌خری، می‌بری تو تکیه به علامت‌ها می‌زنی...»
اولین تظاهرات عاشورایی در قالب دسته عزاداری و بطور منظم تحت تدابیر شدید امنیتی در حالی برگزار شد که جمعیت سه هزار نفری در این تظاهرات شرکت کرده بودند و این حرکت تا جلوی کاخ مرمر هم ادامه یافت.
*** نوحه ها و منابر سیاسی ***
یکی دیگر از ظرفیت هئیت‌ها استفاده از منابر بود بطوری که هر ساله در نزدیکی ایام محرم بسیاری از سخنوران و روحانیون انقلابی ممنوع‌المنبر شده و تحت کنترل و مراقبت ساواک قرار می‌گرفتند، اما هیئت‌ها دست از روشنگری و تبلیغ برنمی‌داشتند. علاوه بر این مداحان و نوحه‌خوان‌ها سروده‌های عاشورایی را با مضامین انقلابی و مبارزه با ظلم در دسته‌ها و جلسات مطرح کرده و باب جدیدی را برای مبارزه علیه رژیم پهلوی می‌گشودند. محسن رفیقدوست از اعضای هیئت بنی‌فاطمه درباره عاشورای سال 42 از شعری می‌گوید که اعضای هیئت با تمرین آن، خود را برای تاسوعا و عاشورا آماده می‌کردند. نوحه «قم گشته کربلا/ هر روزش عاشورا / فیضیه قتلگاه / خونجگر علما / شد موسم یاری مولانا الخمینی / یا صاحب الامر» یکی از دم‌های معروفی بود که در آن سال خوانده شد.
پس از دستگیری امام نیز هیئت‌ها در حمایت از امام خمینی تظاهرات کرده و خواستار آزادی ایشان شدند. هیئت بنی‌الزهرا(س) عکس امام خمینی را بر روی کتل‌های خود نصب کرده بود. هیئت ترک‌های قنات‌آباد نیز با شعار عربی «یا اهل العالم / یا اهل العالم / یحیی الخمینی / زعیم الاعظم» در تظاهرات شرکت کردند.
فعالیت‌های سیاسی هیئت‌ها پس از تبعید امام خمینی نیز همواره ادامه داشت و در سال 57 به اوج خود رسید بطوری که تظاهرات تاسوعا و عاشورای 57 لرزه بر اندام رژیم پهلوی انداخت و کار رژیم شاه را تمام کرد.
