رسوایی بین‌المللی رژیم پهلوی در قاچاق مواد مخدر / وقتی شاه همه اعتبار خود را خرج دولّو کرد
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ وقتی از «فساد سیستماتیک» در دوره پهلوی سخن می گوییم، بی تردید جایگاه نخست در این شبکه فساد، از آن رضاخان و محمدرضا پهلوی است. شاهان پهلوی در شبکه فساد، نقش اثرگذاری داشتند؛ از زمین خواری رضاخان تا حساب های خارجی محمدرضاشاه، شاهدی بر این موضوع است.
معامله مواد مخدر دیگر راه درآمد خاندان پهلوی بود؛ نام اشرف پهلوی خواهر دوقلوی محمدرضا در صدر فهرست قاچاقچیان آن دوره خودنمایی می کند. اما شاید برایتان جالب باشد که بدانید محمدرضاشاه نیز در این عرصه فعالیت داشت و همین موضوع در سال 1350، برای شاه رسوایی بین المللی به بار آورد.
در اواخر این سال، امیرهوشنگ دولو که به گفته حسین فردوست از اصلی‌ترین شریان‌های قاچاق مواد مخدر در ایران بود و ارتباط نزدیکی با محمدرضا شاه داشت، پس از تحویلِ یک محموله‌ی قاچاق به حسین قریشی ـ بازرگان ایرانی مقیم سوئیس ـ توسط پلیس این کشور دستگیر شد. درست در همان موقع شاه و همسرش فرح در سن‌موریس در حال خوشگذرانی بودند. شاه به محض اطلاع از این موضوع، بلافاصله خود را به ژنو رساند، دولو را آزاد کرد و او را با هواپیمای شخصی خود به ایران بازگرداند.
اسدالله علم ذیل خاطرات روز دوم فروردین 1351 با اشاره به «جنجال» دولو در سوئیس و رسوایی بزرگ دربار شاهنشاهی پس از آن ماجرا، می‌نویسد: «قبل از مراجعت موکب شاهنشاه از سوئیس، امسال یک تاجر ایرانی به نام «ق» [منظور همان قریشی است] که از دوستان دولوست، به علت کشف 25 گرم تریاک قاچاق در خانه او توسط پلیس سوئیس گرفتار و حبس شد و در آنجا مدعی شد که این تریاک را از دولو گرفته است که برای خسرو قشقانی در آلمان بفرستند. به این دلیل پلیس سوئیس خواست دولو را که در رکاب شاه بود، در زوریخ توقیف بکند. چون در رکاب شاه مصونیت سیاسی داشت، جلوی این کار را به این علت گرفتیم و این امر در جراید اروپا سر و صدای بزرگی به راه انداخت، چون در عینِ حالِ تعقیب، دولو در هواپیمای شاهنشاه به تهران آمد.»
فریدون هویدا برادر امیرعباس هویدا نیز به یاد می‌آورد: «شاه این شخص (دولو) را پس از دستگیری‌اش به خاطر قاچاق مواد مخدر در سوئیس، با ضمانت خود از زندان بیرون آورد و یکسره به فرودگاه زوریخ برد و از آنجا در حالی که مأموران پلیس ناظر فرار زندانی از کشورشان بودند، ولی به خاطر حضور شاه، کاری از دستشان برنمی‌آمد، او را به هواپیمای آماده پرواز نشاند و از سوئیس خارج کرد.»
این واقعه در جراید و مطبوعات جهان بازتاب وسیعی یافت و رسوایی بزرگی برای خاندان پهلوی و شخص شاه به بار آورد. مجله آمریکایی ساگا در نوامبر 1973 ضمن شرح جریان دستگیری امیرهوشنگ دولو فاش کرد که او یک بار دیگر هم در سال 1960 در پاریس به جرم قاچاق مواد مخدر دستگیر شده بود اما آن موقع نیز با مداخله مقامات دربار ایران، حکم آزادی وی صادر شد. همین نشریه مدعی شد: «قاچاقچیان مواد مخدر و درباریان ایران، بیش از 5 میلیارد دلار در بانک‌های سوئیس ذخیره دارند و سفرهای مکرر شاه به سنت موریس، علاوه بر عیاشی و زد و بندهای مالی و اقتصادی برای رسیدگی به حساب‌های بانکی او انجام می‌شود.»
مجله آلمانی اشپیگل نیز در شماره 13 مارس 1972 (23 اسفند 50) در مقاله‌ای با عنوان «تحت حمایت شاهنشاه» درباره این رسوایی دربار ایران نوشت: «چنانچه شاهنشاه ایران مایل نباشند، دادگاه‌های سوئیس امکان کشف حقایقی را درباره دخالت هوشنگ دولو در قاچاق مواد مخدر نخواهد داشت. زیرا این پرنس که عضو دربار شاهنشاهی و از معتمدان شاهنشاه است، از مصونیت سیاسی استفاده می‌کند. این پرنس گویا به علل انسانی و کمک به یک پرنس معتاد این کار را کرده، ولی علل انسانی در سرزمین شاهنشاه مورد توجه نیست: شاهنشاه ایران به عنوان سخت‌گیرترین تعقیب کننده قاچاقچیان مواد مخدر از سال 1969 دستور اعدام متجاوز از صد نفر را صادر کرده است.»
براساس اعلام این مجله، چند نفر از قضات دادگستری و مسئولین قضایی در سوئیس خواستار سلب مصونیت سیاسی از دولو شده بودند. این مقاله در ادامه با اشاره به نقش دربار پهلوی در کشت و قاچاق مواد مخدر نوشت: «ایران از طرفی قاچاقچیان مواد مخدر را تعقیب می‌کند و از طرف دیگر قانون منع خشخاش را لغو می‌نماید؛ زیرا 12000 هکتار از کشتزارهای خشخاش ایران به خانواده سلطنتی تعلق دارد... و این ظن که دیپلمات‌های ایرانی برای تأمین ارز شاهنشاه خود، هروئین و تریاک قاچاق می‌کنند تازگی ندارد.»
مینو صمیمی یکی دیگر از کارگزاران رژیم پهلوی که اتفاقاً در آن برهه در سوئیس حضور داشت هم در این باره می‌گوید: «در سال 1972 موقعی که شاه و ملکه برای اسکی‌بازی در سن‌موریس به سر می‌بردند، شاهزاده دولو (یکی از منسوبین و دوست نزدیک شاه)، به جرم قاچاق مواد مخدر توسط پلیس سوئیس دستگیر شد و بعد هم با جستجو در ویلای خصوصی او مقادیر معتنابهی تریاک به دست آمد. وقوع این حادثه چنان ما را در سفارتخانه به وحشت فرو برد که احساس می‌کردیم نه جرأت دفاع داریم و نه می‌توانیم مثل رسوایی‌های گذشته برای حل و فصل قضیه وارد مذاکره با مقامات سوئیسی شویم.»
این جریان، علاوه بر دولو و شاه، عواقب ناخوشایندی برای مردم ایران نیز به همراه داشت. به گفته مینو صمیمی: «در این جریان ثابت شد که مقاله مندرج در یکی دیگر از روزنامه‌های سوئیس تحت عنوان «تریاک؛ نانِ روزانه‌ی ایرانی‌ها» تا حد زیادی با واقعیت تطبیق داشته است. و گرچه بعد از ترجمه این مقاله توسط من، از سوی سفارتخانه نامه اعتراضیه‌ای برای مدیر روزنامه فرستاده شده بود، ولی آنچه پیش آمد طبعاً دیگر جایی برای تکذیب مطلب باقی نمی‌گذاشت.»
فریدون هویدا، برادر امیرعباس هویدا، درباره واکنش مردم ایران به این ماجرا می‌گوید: «این ماجرا اگرچه در سوئیس و مطبوعات اروپایی انعکاسی وسیع یافت ولی همان زمان به خاطر سانسور خبری ایران، کسی در داخل کشور از ماوقع مطلع نشد، تا آنکه پس از مدتی جریان واقعه، دهان به دهان به گوش همه رسید و مردم را از این مسئله حیرت‌زده کرد که چطور قاچاقچی‌های خرده‌پای بدبخت به دستور شاه تیرباران می‌شوند ولی همین شاه، دوستِ خود را که به جرم قاچاق مواد مخدر در سوئیس بازداشت شده از محاکمه و زندان می‌رهاند؟!»
