نظر سفارت انگلیس درباره مخبرالسلطنه؛ نخست‌وزیرِ فرمایشی و مجریِ سیاست‌های دیکته‌شده

پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ سفارت انگلیس در ایران طی گزارش‌هایی به دولت متبوع خود، به معرفی شخصیت‌های سیاسی ایران می‌پرداخت. آنچه در ادامه می‌آید گزارش مامور سفارت در معرفی مخبرالسلطنه مهدی‌قلی هدایت است که طولانی‌ترین نخست‌وزیری را در دوره رضا خان داشته است. به بهانه مرگ مخبرالسلطنه در 22 شهریور 1334 این گزارش منتشر می‌شود.

در گزارش سفارت انگلیس آمده است:

در حدود 1865 زاده شد. در جوانی چند سال در آلمان اقامت داشت. در 1896 به سمت پیشکاری دربار منصوب شد. در سال 1903، عطابیگ را در سفرش به دور دنیا همراهی کرد و بعد از آن به زیارت مکه رفت. در 1904 به تهران بازگشت و به مدیریت کالج نظامی منصوب شد. در اکتبر 1907 وزیر دادگستری شد. در 1908 استاندار آذربایجان شد، ولی در ژوئن همان سال روانه اروپا گردید. در اوت 1909 به کشور بازگشت و مسئولیت استانداری آذربایجان را از سرگرفت. تا سال 1911 در این سمت باقی ماند. در 1911 بار دیگر به اروپا عزیمت کرد. هدایت در این مقطع زمانی روابط بسیار خصمانه‌ای با سفارت روسیه در تهران داشت. در دسامبر 1911 به ایران بازگشت.

از 1913 تا 1915 استاندار فارس بود. در زمان جنگ جهانی اول با آلمانی‌ها همسویی داشت و به طور پنهانی به عوامل آلمان در استان فارس کمک می‌کرد. در نوامبر 1917، به وزارت دادگستری منصوب شد. در ژانویه 1918 نیز دوباره مسئولیت وزارت دادگستری را عهده‌دار شد. در آوریل 1918، وزیر کشور شد. از ژوئیه تا نوامبر 1920 وزیر دارایی بود. از مارس تا ژوئن 1923 وزیر فواید عامه بود. در 1926-1924 نماینده مجلس پنجم بود. در ژوئن 1926 وزیر فواید عامه شد. در آوریل 1927، قاضی ارشد دادگاه تجدید نظر شد. در ژوئن 1927، به نخست‌وزیری رسید. گاهی اوقات، سرپرستی وزارت دارایی را همزمان با تصدی سمت نخست‌وزیری عهده‌دار بوده است. 

زبان‌های آلمانی و فرانسه را تکلم می‌کند و با زبان انگلیسی نیز تا حدودی آشناست. فردی زیرک و اهل مطالعه است. نفرت وی از روس‌ها باعث نزدیک شدن آلمانی‌ها به وی در خلال جنگ اروپا [منظور همان جنگ جهانی اول است] شد. در نتیجه، همواره با بریتانیای کبیر احساس دوستی نمی‌کرد. اما در سال‌های بعد برخوردهای دوستانه‌تری داشته و تلاش کرده است از دسیسه‌چینی‌های سیاسی دوری گزیند. در سمت نخست‌وزیری نقشی فرمایشی ایفا می‌کرد و تنها مجری سیاست‌های دیکته‌شده از سوی تیمورتاش بود. به تریاک و دخانیات معتاد است و همین مسئله ذهن و جسم او را به سرعت دچار انحطاط کرده است. 

کابینه هدایت تا سپتامبر 1933 دوام یافت. در سپتامبر 1933، شاه به وی دستور داد از نخست‌وزیری استعفا دهد. وی بعد از آن به استانداری خراسان منصوب شد، اما موفق شد به بهانه کهولت سن و ضرورت دنبال کردن برخی امور شخصی از پذیرش این سمت سر باز زند. به همین دلیل، وی به مشهد نرفت و در دسامبر 1933 فرد دیگری به استانداری خراسان منصوب شد.

منبع: یادداشت‌های سیاسی ایران؛ جلد 10، مرکز اسناد انقلاب اسلامی