از آغاز مشروطیت تا تغییر سلطنت قاجار، روزنامه‌های زیادی انتشار یافت که از شاه تا وزرا، رجال دولتی و نمایندگان مجلس و غیره را مورد خطاب قرار می‌دادند. از جمله این روزنامه‌ها که در این دوران سهم مهمی در آگاهی‌بخشی به مخاطبان خویش برعهده داشت، می‌توان به جریده نسیم شمال اشاره کرد. زبان نشریه نسیم شمال عامه‌فهم و گیرا بود و همین مساله موجب افزایش مخاطبان وی می‌گردید. یکی از اصلی‌ترین موضوعات مورد توجه سید اشرف‌الدین، مجلس شورای ملی و عملکرد آن بود که وی با بهره‌گیری از ضرب‌المثل‌ها، اشعار و طنزی تلخ، به انتقاد از نهاد مجلس در این دوران می‌پرداخت. پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی – ویژه‌نامه " انتخابات مجلس"؛ آگاهی‌بخشی و اطلاع‌رسانی یکی از مهمترین کارکردهای مطبوعات از زمان شکل‌گیری آن تا به اکنون به شمار می‌آید. وجود این مولفه‌ها در کنار عطش انسان‌ها برای دانستن و خصوصا اطلاع‌یابی از مسائل روز علی‌الخصوص موضوعات سیاسی، گردانندگان روزنامه‌ها را مصمم به چاپ آن و خوانندگان را ترغیب به دنبال کردن جراید نموده است. این امر به ویژه در دوره مشروطه و پس از آن، از اهمیت بسیاری برخوردار است.کارکرد آگاهی‌بخشی مطبوعات در دوره قاجار، نقش انکارناپذیری در آشنایی مردمان این عصر با دانش و تفکرات نوین، ضعف‌ها و نقصان‌های حاکمیتی، حقوق مردم و شکل‌گیری انقلاب مشروطه داشت. چاپ و انتشار روزنامه در ایران در آغاز از سوی دولت و طبقات بالای جامعه آغاز شد اما به مرور، روزنامه‌های آزاد پدید آمده و نقش اثرگذاری در آشنایی مردم با جایگاه سیاسی و حقوق و نیازهای خود در جامعه هرچند با اشکالات فراوان ایفا نمودند.
پس از پیروزی انقلاب مشروطه، به جرات می‌توان گفت که مطبوعات بیشتر از احزاب شکل گرفته در این دوران با مردم ارتباط داشتند. گردانندگان روزنامه‌ها در این برهه ضمن بیان ضعف‌ها و نقاط قوت نهادها و سردمداران سیاسی کشور برای آگاهی‌بخشی سیاسی به مردم، به درج نظرات و خواسته‌های آنان در جراید خویش پرداخته و به نوعی در تلاش بودند تا با آموزه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی خود، روح تازه‌ای در جامعه بسته آن روزگار دمیده و گامی مهم در راستای انتقال دانش و آشنایی اقشار مختلف مردم با حقوق و تکالیف خود در جامعه بردارند. در این دوران اگرچه مخاطبان روزنامه‌ها اکثرا مردمان شهری و باسواد بوده و بیشتر مردم، توانایی خرید جراید را نداشتند، اما به همت افرادی در تهران و برخی از شهرهای بزرگ، قرائت‌خانه‌هایی دایر شد تا مردم بتوانند به صورت رایگان، روزنامه و کتاب بخوانند.
از آغاز مشروطیت تا تغییر سلطنت قاجار، روزنامه‌های زیادی انتشار یافت که علی‌رغم سبک و شیوه متفاوت، اکثرا ملی‌گرا بوده و با لحن تند انتقادی وگاه تهدید‌آمیز و یا با زبان کنایه و طنز و با بهره‌گیری از اشعار، مثل‌ها و نوشته‌های طعنه‌آمیز، به بیان نظرات و تحلیل‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی خود پرداخته و از شاه تا وزرا، رجال دولتی و نمایندگان مجلس و غیره را مورد خطاب قرار می‌دادند.
از جمله این روزنامه‌ها که در این دوران سهم مهمی در آگاهی‌بخشی به مخاطبان خویش برعهده داشت، می‌توان به جریده نسیم شمال اشاره کرد. نقشی که این نشریه در روشنگری مسائل در دوره خود ایفا کرد، در نوع خود بی‌بدیل و ماندگار است. یکی از مهمترین دلایل توجه ویژه به این جریده چه در دوران خود و چه در برهه‌های بعد، شخصیت سید اشرف‌الدین حسینی گیلانی(قزوینی) مدیر این روزنامه بود که خود یکی از بزرگترین شاعران طنزپرداز دوره خود به شمار می‌رفت که در ارائه افکار جدید و اندیشه‌های انتقادی به شیوه فکاهی و طنز چیره‌دست و ماهر بود و افکار خود را با زبانی ساده و روان با زبانی دلچسب و گیرا به مخاطبان خویش عرضه می‌کرد.
زبان نشریه نسیم شمال عامه‌فهم و گیرا بود و همین مساله موجب افزایش مخاطبان وی می‌گردید. یکی از اصلی‌ترین موضوعات مورد توجه سید اشرف‌الدین، مجلس شورای ملی و عملکرد آن بود که وی با بهره‌گیری از ضرب‌المثل‌ها، اشعار و طنزی تلخ، به انتقاد از نهاد مجلس در این دوران می‌پرداخت. در این جا به جهت اهمیت مطالب این روزنامه در خصوص مجلس شورای ملی، به برخی از اشعار این روزنامه که به صورت دسته‌بندی شده در مقاله‌ای با عنوان « نگاهی به سیمای مجلس شورای ملی در نسیم شمال» به چاپ رسیده است، اشاره می‌نماییم.
1-رأی خریدن و رشوه دادن
پول‌ها خرج شد امسال به هر شهر و دیار مردمان رأی خریدند در این گوشه و کنار
همه پادو شده بودند برای سرکار کارها شد همه معلوم میان بازار
***
برای وکالت بسی پول‌ها فرستاده‌ام پیش موکل‌ها
2- دزدیدن تعرفه‌های اخذ رأی
آن یکی شب رفته از صندوق بدزدد تعرفه در عوض سازد ورقه
3- تقلب در انتخابات
از شهرها به تهران شد منتخب روانه یک دسته آشکارا یک دسته محرمانه
4- حرف‌ها و وعده‌های کاندیداهای نمایندگی به مردم فقیر
غم مخور ای مستمند بی‌کفیل می‌شوم شش روز دیگر من وکیل
من وکالت بی‌اجازت می‌کنم توی مردم سرفرازت می‌کنم
رخت می‌خواهی برایت می‌خرم هم عبا و هم قبایت می‌خرم
این وکالت چونکه واجب می‌شود بیشتر پول مواجب می‌شود
چون به مجلس من بیفتم در جلو تو بخور هر شب فسنجان با پلو
5- بی‌توجهی وکلا به مردم
نیست اصلا فکر اطفال فقیر نه وکیل و نه وزیر و نه امیر
***
پدر مگر وکلا فکر ما نمی‌باشند چرا ولیک به ما خاک مرده می‌پاشند
1- غمخوار و مهربان بودن
یک وکیلی بنمایید شماها تعیین به غم رنجبران باشد و با مهر قرین
بکند بهر شما کار ز اخلاص متین تا که گردد همه شاد و نباشد غمین
2- ساده‌زیستی و یکرنگی
نه وکیلی که بود فکر عمارات قشنگ نه وکیلی که بخواهد برود سوی فرنگ
نه وکیلی که چسان بوقلمون رنگ به رنگ شود هر لحظه به مستی ز شراب گلرنگ
3-پرهیزگاری
هر وکیلی که با ورع باشد هم خدا ترس و بی‌طمع باشد
چونکه او حافظ حقوق شماست گر وکالت به او دهید رواست
4-درستکاری و باهوشی
دیده خویش گشائید و بیائید به هوش نکته گویم اگر آن نکته پذیرید به گوش
گر نخواهید در این دوره کشید آه و خروش بکنید کاندید اشخاص امین و باهوش
منبع:
صفری، جهانگیر، همتیان، رقیه(مهر و آبان 1389)، نگاهی به سیمای مجلس شورای ملی در نسیم شمال، اطلاعات سیاسی اقتصادی، شماره 1 و 2( پیاپی 277-278)
*محقق: دکتر فاطمه امیری پری
