بررسی ریشه ها و علل سرنگونی حكومت پهلوی و تأسیس نظام جمهوری اسلامی ،
ارتباط نزدیكی با مطالعه ی تحولات حوزه ی علمیه قم دارد، از این رو در
بسیاری از پژوهشهای تاریخی ،میان این دو،پیوند آشكاری دیده می شود. این اثر
فعالیتهای فرهنگی و سیاسی نیروهای مذهبی ، از ابتدای سلطنت پهلوی تا قیام
پانزده خرداد را مورد بررسی قرار داده است. جنبه های گوناگون فعالیت مراجع و
روحانیونی مانند حاج آقا حسین قمی ، آیت الله العظمی بروجردی ، نواب صفوی ،
شیخ عباسعلی اسلامی ، حاج سراج انصاری ، آیت الله طالقانی ، بیان شده است .
مبارزه با فضای ضد مذهبی كشور ، بی حجابی و انواع فسادهای دیگر، مقابله با
كسروی و جریانهای ضد دینی ، تأسیس مدارس اسلامی ، از جمله اقدامات
روحانیون در شهرهایی نظیر تهران ، قم ، مشهد، تبریز و ..... بود. در نتیجه ی
تلاشهای فوق و با شروع اصلاحات مورد نظر شاه و مخالفت صریح آنها با مبانی
اسلام ، مردم مسلمان ایران، به تبعیت از مرجع تقلید امام خمینی (ره) به
خیابانها ریخته و حماسه ی 15 خرداد را خلق كردند. بازاریان در این جنبش نقش
فعالی بر عهده داشته و می توان در كنار روحانیت، آنها را نقش آفرینان اصلی
این رویداد به حساب آورد. همچنین مساجد و تكایا به عنوان مركز فرماندهی
این رخداد، برای نخستین بار به عنوان بهترین هسته های مخالفت علیه سلطنت
محمدرضا پهلوی مشخص گردیدند.