عقلانیت و درایت آیت‌الله حائری یزدی در تشکیل پایگاه سیاسی اجتماعی اسلام/ اقدامات رضاخان برای مقابله با فعالیت‌های موسس حوزه علمیه قم

به گزارش روابط عمومی مرکز اسناد انقلاب اسلامی حجت‌الاسلام والمسلمین مصطفی پورمحمدی رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی در آستانه 10 بهمن ماه سالروز رحلت آیت‌الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی با حضور در برنامه تلویزیونی ماجرا شبکه چهار سیما به بررسی روش سیاسی و آموزشی موسس حوزه علمیه قم پرداخت.

در ابتدای این گفتگو حجت‌الاسلام والمسلمین پورمحمدی با ترسیم تاریخ یکصد ساله حوادث ایران بیان داشت: ایران در یکصد سال اخیر دچار تحولات و حوادث فراوانی شد. در اواخر دهه ۱۳ هجری و ابتدای قرن ۲۰ میلادی شاهد جنگ جهانی هستیم که اثرات این جنگ بر منطقه خاورمیانه نیز اثرات مهمی از جمله متلاشی شدن امپراطوری عثمانی را در پی داشت و کشورهای انگلیس و فرانسه بر بیشتر کشورهای خاورمیانه تسلط پیدا کردند.

رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی در ادامه این گفتگو به بررسی تحولات داخلی ایران از جمله نهضت مشروطه پرداخته و اظهار داشت: در هنگامه‌های جنگ جهانی و فروپاشی حکومت عثمانی، علمای اسلام و حوزه‌های علمیه نجف و عتبات پشتیبانی از نهضت مشروطه را در پیش گرفته و حمایت‌های خود را از این نهضت اعلام می‌کنند، ولی متاسفانه اهداف این نهضت به دلایل اقداماتی که افراد غرب‌گرا و تحصیل‌کرده غرب که تحت تاثیر فرهنگ غرب و استکبار بوده‌اند به نتیجه نهایی خود نمی‌رسد.

وی درادامه با بیان سرنوشت نهضت مشروطه و حامیان این نهضت ابراز داشت: به علت اقداماتی استبداد داخلی و خارجی که در موضوع نهضت مشروطه صورت گرفت، حامیان مشروطه دچار  مشقت‌ها و آسیب‌های فراونی شدند که می‌توان به ترور مرحوم آیت‌الله بهبهانی، شهادت شهید مدرس، تحت تعقیب قرار گرفتن افراد شاخص از جمله ستارخان و باقرخان و اعدام آیت‌الله شیخ فضل نوری اشاره کرد.

دبیر جامعه روحانیت مبارز با بیان هرج و مرجی که در سال‌های نهضت مشروطه در داخل ایران رقم خورد اظهار داشت: در زمان افول نهضت مشروطه و نبود حکومت مقتدر مرکزی و عدم کفایت قدرت نظامی و سیاسی شاهان قاجار، شاهد قیام‌هایی در شمال و جنوب و غرب کشور با هدف خودمختاری هستیم. البته برخی از این قیام‌ها نیز با هدف میهنی دوستی و ملی شکل گرفت که می‌توان به نهضت جنگل اشاره کرد.

حجت‌الاسلام و المسلمین پورمحمدی با ترسیم وضعیت اقتصادی و سیاسی ایران و کشورهای منطقه توضیح داد: جنگ جهانی با آن تبعات مخرب خود باعث قحطی بزرگی و منجر به مرگ میلیونی مردم ایران شد. در بحث بین‌الملل نیز کشورهای مستبد با گماردن افرادی خودفروخته و خائن در کشورهای همسایه و همچنین در داخل ایران با گماردن رضاخان بر مسند حکومت عملا کشورها را به تسلط کامل خود در آورده بودند.

رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی در ادامه با ترسیم وضعیت سیاسی و اقتصادی اوایل دوره حکومت رضاخان به توضیح تاسیس حوزه علمیه قم پرداخته و بیان داشت: با اوضاع سیاسی و اقتصادی آن زمان شاهد تاسیس حوزه علمیه قم توسط حاج شیخ عبدالکریم حائری هستیم که با درایت و عقلانیت خود این پایگاه سیاسی فرهنگی و اجتماعی اسلام را در شهر مقدس قم پایه‌ریزی می کند.

وی ادامه داد: حاج شیخ به دعوت مکرر و پیشنهاد علمای قم و همچنین سفرهای متعدد علما با هدف قبول زعامت مرجعیت قم توسط ایشان صورت می‌گیرد و در نهایت حاج شیخ در سفری که به قم داشته‌اند تصمیم به اقامت و پذیرش مدیریت حوزه علیمه قم می‌شود.

حجت‌الاسلام و المسلمین پورمحمدی در خصوص تصمیم حاج شیخ برای گرفتن زعامت حوزه علمیه قم بیان داشت: استقبال علما و بازاریان و مردم از حاج شیخ برای قبول مرجعیت قم باعث می‌شوند که ایشان این تصمیم را بگیرند. حتی در گزارشات تاریخی ثبت شده است که علمایی از تهران مردم قم را تشویق می کردند حاج شیخ را در قم به هر نحوی که شده است نگه دارند.

دبیر جامعه روحانیت با بیان خصوصیات فکری حاج شیخ توضیح داد: یکی از خصوصیات بارز حاج شیخ در زمان ریاست حوزه علمیه قم، نوآوری‌هایی است که ایشان در بحث مدیریت حوزه ایجاد می‌کند. ایشان در طول استقرار خود در شهر قم در پی شناسایی نقاط ضعف حوزه علمیه قم  برمی‌آیند.

حجت‌الاسلام والمسلمین پورمحمدی با بیان سابقه تاسیس حوزه علمیه قم خاطر نشان کرد: نباید اینطور تصور شود که اصلا در شهر قم هیچگونه آثاری از حوزه علمیه نبوده است. حوزه علمیه قم سابقه ۱۲۰۰ ساله دارد ولی متاسفانه در زمان حاج شیخ یک دوره صد ساله فترت داشته که حضور حاج شیخ این دوره را به دوره شکوفایی مبدل کرد و توانست با ایجاد نظامات جامع مدیریتی به نقطه مطلوب برساند و نتیجه آن هم پرورش علمای برجسته در این حوزه علمیه است.

وی در ادامه با بیان نمونه‌هایی از تفکرات مدیریتی حاج شیخ تاکید داشت: تفکراتی که حاج شیخ در خصوص مدیریت حوزه علمیه داشته است منحصر به فرد است. بطوری که  این سبک از مدیریت حتی در نجف و عتبات نیز دیده نمی‌شود و از خصوصیات فکری ایشان است. یکی از دغدغه‌های حاج شیخ وجود بی‌نظمی‌ها و هرج و مرج مدیریتی در حوزه علمیه بود.

رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی از اقدامات مدیریتی و گزینش طلاب حوزه علمیه حاج شیخ را اینطور بیان  کرد: حاج شیخ برای افراد ورود به حوزه علمیه زمان آزمایشی شش ماهه در نظر می‌گیرد و حتی در طول تحصیل طلاب نیز به بحث صلاحیت طلاب در کسوت عنوان روحانی حساس بود. حتی برای اعزام مبلغ خودشان امتحان می‌گرفت که در صورت قبولی طلاب می‌توانستند به تبلیغ بپردازند.

وی با بیان مقام مرجعیت و شخصیت بی‌نظیر حاج شیخ در میان رجال سیاسی آن زمان تاکید کرد: مقام و روحیه بزرگ منشی ایشان نزد رجال سیاسی به نحوی بود که رجال سیاسی مطرح آن زمان از تهران به قم سفر می‌کردند تا به ملاقات ایشان برسند. حتی رضاخان نیز برای دوستی علما و اسلام به دیدار ایشان می‌روند بلکه در نظر من خود را فردی اسلام‌دوست و عالم‌دوست معرفی کند.

حجت‌الاسلام والمسلمین پورمحمدی از نگاه بلند حاج شیخ در استفاده از علما در رشته‌های مختلف یاد کرده و ابراز داشت: حاج شیخ نگاهی عمیق به مسائل داشت و علاوه بر تدریس دروس فقه و اصول به علوم عقلی و کلامی و حتی یادگیری زبان‌های خارجی توجه ویژه داشت و برای پاسخگویی به شبهات دروس عقلی و کلامی و زبان‌های خارجی را ضروری می‌دانست ولو با این تصمیم ایشان عده‌ای به مخالفت پرداختند.

وی از اقدامات حاج شیخ در خصوص معیشت طلاب گفت: ایشان  در مورد امورات زندگی طلاب حساس بودند و سرکشی به طلاب را شخصا انجام می‌دادند و حتی خود ایشان به اندازه شهریه طلاب استفاده می‌کردند. ایشان حتی به بازاریان سفارش طلاب را در خصوص معیشت می‌کردند و گاهی هم طلاب کم درآمد را حمایت می‌کردند. حاج شیخ حتی در امور جزئی مثل تراشیدن سر نیز همزیستی عجیبی با طلاب داشته‌اند.

حجت‌الاسلام والمسلمین در ادامه این گفتگو با بیان اقداماتی که رضاخان بعد از به قدرت رسیدن انجام داد ابراز داشت: رضاخان فردی بود که توسط انگلیس بر حکومت ایران گماشته شده بود و از همان اول حکومت خود هدفی جز نابودی اسلام و دین در این کشور نداشت، لذا با اقداماتی از قبیل تاسیس مراکز علمی در عرض حوزه علمیه درصدد بی‌رونق کردن حوزه علمیه و حتی تعطیلی این مرکز علمی بود.

وی ادامه داد: رضاخان حتی تصمیم بر دخالت مستقیم بر حوزه علمیه را داشته است. برای نمونه وزارت معارف در صدد این بود که طلاب را برای گرفتن آزمون به تهران بکشاند که با پیشنهاد حاج شیخ مبنی بر حضور ناظر در زمان آزمون در شهر قم این دسیسه نیز نقش بر آب شد. در واقع حاج شیخ مخالف سر سخت دخالت حکومت و دولت در بحث مدیریت حوزه علمیه بود.

رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی از مشی سیاسی اینگونه یاد کرده و اظهار داشت: اینکه ایشان مشی سیاسی داشته باشند قابل تردید نیست ولی رفتار سیاسی حاج شیخ بطوری است که می‌تواند تمام نقشه‌های استبداد و بخصوص رضاخان را نقش بر آب کند و حوزه علمیه قم را پویا در مسایل سیاسی و اجتماعی کند از مشی سیاسی ایشان نشات می‌گیرد. عالمانی که در مکتب حاج شیخ تربیت یافته‌اند گویای این است که حاج شیخ در این عرصه نیز بی‌نظیر ظاهر شده است.

وی افزود: انگلستان و رضاخان در آن زمان در صدد سلطه فرهنگی اجتماعی در ایران بودند و باید در برابر این فشارها نیروهایی تربیت می‌شدند که بتوانند در مقابل دسیسه‌های استبداد داخلی و خارجی نقش‌آفرینی کنند. از حضرت امام خمینی(ره) نقل شده است که ایشان در خصوص اقدامات حاج شیخ فرموده‌اند اگر من هم جای ایشان بودم همچنین کار انجام می‌دادم.

دبیر جامعه روحانیت مبارز از اقدامات اجتماعی حاج شیخ گفت و خاطرنشان کرد: فعالیت‌های اجتماعی حاج شیخ مثل اقدامات علمی ایشان بی‌نظیراست، ساخت دو بیمارستان، احداث پل و سد بند در قم، خانه برای علما و فقراء و فعالیت‌های درمانی و بهداشتی از اقدامات ایشان است و باید گفت حاج شیخ نگاه جامعی داشته است.

حجت‌الاسلام والمسلمین پورمحمدی در پایان این گفتگو با معرفی چند کتاب در خصوص حوزه علمیه قم و حاج شیخ عبدالکریم حائری بیان داشت: کتاب حاج شیخ که توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی چاپ و به چاپ دوم نیز رسیده است. کتاب صدسالگی حوزه علمیه قم به کوشش رسول جعفریان در دو جلد تالیف شده است. شرح زندگانی آیت‌الله العظمی بروجردی نیز توسط علی دوانی به رشته تحریر در آمده است.