شهریه طلاب در دهه سی چقدر بود / طرح ساواک برای انزوای حوزه و روحانیت

پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ پس از تشکیل ساواک یکی از اولین نهادهایی که کنترل و مراقبت از وضعیت و تغییر و تحولات آن در دستور کار رژیم پهلوی قرار گرفت، نهاد روحانیت و به خصوص حوزه علمیه قم بود. حوزه قم که در آن زمان بیش از سه دهه ساختار مدیریتی جدید آن می‌گذشت؛ جایگاه علمی، دینی، سیاسی و اجتماعی خاصی پیدا کرده بود. به همین جهت از نخستین روزهای تشکیل ساواک حساسیت‌ها به حوزه علمیه قم بیش از پیش شد. 

دایره امنیت و مذاهب ساواک در نخستین گزارش خود از حوزه علمیه در 22 اسفند 1335 مطالب مهمی پیرامون زعامت آیت‌الله العظمی بروجردی، مدرسین و اساتید سطح عالی حوزه و راهکارهای به انزوا کشاندن نهاد روحانیت قم ارائه می‌دهد.

در ابتدای این گزارش که اندکی پیش از آغاز ماه مبارک رمضان در 11 شعبان 1376 هجری قمری مخابره شده آمده است: «مرجع اول حاج آقا حسین طباطبایی بروجردی به عنوان فرد اول شناخته شده است تعدادی بیش از پنج هزار نفر از طلاب مقیم قم اساس معیشت آن‌ها به مساعدت آقای بروجردی منوط می‌باشد.»

طبق گزارش ساواک «پرداخت شهریه به طلاب بدین شرح است:

1- طلبه مجرد مقدماتی ماهی 120 ریال

2- طلبه معیل مقدماتی ماهی 240 ریال

3- طلبه تحصیل سطوح مجرد ماهی 150 ریال

4- طلبه تحصیل سطوح معیل ماهی 300 ریال

5- طلبه درس خارج مجرد ماهی 230 ریال

6- طلبه درس خارج معیل ماهی 450 ریال»

در ادامه این گزارش فهرستی از اساتید سطح عالی حوزه ارائه می‌شود که در این باره آمده است: « مراجع و مدرسین و سران درجه دوم حوزه علمی قم که هر یک واجد مقام اجتهاد و صاحب فتوا و مدرس علوم دین و مورد مراجعه مقلدین در بخشی از کشور می‌باشند به ترتیب مقام و درجه و اهمیت به شرح زیر می‌باشند.»

نکته قابل توجه آنکه در فهرست یاد شده که نام‌ کسانی همچون آیت‌الله گلپایگانی، شریعتمداری، علامه طباطبایی و ... آمده است، از امام خمینی با عنوان «حاج‌آقا روح‌الله خمینی که از لحاظ درس حائز اهمیت است» یاد می‌کند بطوری که با حدود 500 طلبه در درس خارج خود بیشترین شاگرد را نسبت به سایر علما دارد.

از دیگر نکات مهم این گزارش توجه دایره امنیت و مذاهب ساواک به وجوه اجتماعی سیاسی علمای حوزه است بطوری که درباره «علمائی که [به] عامل اجتماعی هم علاقه‌ای دارند» از«1-آقای سید کاظم شریعتمداری 2-آقای حاج آقا روح‌الله خمینی 3-آقای سید محمدحسین قاضی طباطبایی» نام می‌برد و می‌افزاید:«عموم علما و مدرسین مخالف کمونیسم هستند ولی به دستگاه حاکمه کشور هم اعتقادی ندارند.»

گزارشگر پس از بررسی ابعاد مختلف حوزه علمیه در پایان برای تحت‌الشعاع قرار دادن اثرات حوزه قم چنین پیشنهاد می‌دهد: « اگر در تهران سازمان دینی به وجود آید و از مقدورات فعلی مثل مسجد سپهسالار دستگاه تولیت قم - دستگاه تولیت آستانه - در حوزه علمیه قم پرتو اندازد می‌توان غیرمستقیم این حوزه را تحت تأثیر ابهامات مفید قرار داد و بیش از هر دستگاه تبلیغی برای ارشاد و رهبری افکار عمومی بخش مهمی از مردم کشور اقدام نمود.»