نقد فرخی یزدی به «آزادی» در عهد رضاخان/ روزنامه‌ای که طی 8 سال، 11 بار توقیف شد!
پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ محمد فرخی یزدی، شاعر معاصر، از جمله مخالفین رضاشاه بود. او سرانجام در 25 مهر 1318، به دستور رضاخان و با تزریق آمپول پزشک احمدی از پا درآمد.
وی علاوه بر روزنامه‌نگاری، در قالب شعر نیز به انتقاد از فضای حاکم می‌پرداخت. در پی کودتای سوم اسفند 1299، او شعری سرود که برخی از ابیات آن چنین بود:
ما بزرگی به حقارت ندهیم
گوش بر حرف سفارت ندهیم
سلطنت را به حقارت ندهیم
چون که ما تن به اسارت ندهیم
لرد کرزن عصبانی شده است
داخل مرثیه خوانی شده است
کودتا کردن نرمان دیدیم
آنچـه رفتیـم چو برگردیدیـم...
در روزگاری که رضاشاه به هر بهانه، دستور توقیف مطبوعات را می‌داد، روزنامه‌هایی که مسئولیت اداره آن با فرخی یزدی بود هم از گزند توقیف مصون نماند. وی با سرودن بیتی، این «آزادی» پوشالی را به نقد کشید:
آزادی است و مجلس و هر روزنامه را هر روز بی‌محاکمه توقیف می‌کنند
کار به جایی رسید که مخالفت فرخی با رضاخان سردار سپه عیان شد. به اعتقاد او، اگر قانون مشروطه رعایت می‌شد، رضاخان باید محاکمه و اعدام می‌شد، نه اینکه بر مردم حکومت کند:
بود اگر جامعه بیدار درین دار خراب جای سردار سپه جز به سَر دار نبود
سفارت انگلیس در ایران، طی گزارش‌هایی به دولت متبوع خود، به معرفی شخصیت‌های سیاسی ایران می‌پرداخت. آنچه در ادامه می‌آید گزارش مامور سفارت بریتانیا در معرفی محمد فرخی یزدی است. این گزارش به تاریخ 12 آوریل 1937 میلادی (فروردین 1316) یعنی حدود دو سال قبل از مرگ فرخی یزدی تنظیم شده است:
محمد فرخی
در حدود 1885 در یزد زاده شد. خانواده‌ای فقیر دارد. تحصیلات دانشگاهی ندارد و فردی خودآموخته است. از زمان انقلاب 1917 روسیه به بعد طرفدار سرسخت کمونیسم شده است. در 1922 انتشار روزنامه‌ای به نام «طوفان» را در تهران شروع کرد. این روزنامه به مدت هشت سال منتشر شد، هر چند طی این مدت یازده بار توقیف گردید.
بارها از تهران تبعید شد و یک بار برای مدت سه ماه در سفارت شوروی (که به انتشار روزنامه اش کمک می کرد) پناهنده شد. به نمایندگی مجلس هفتم انتخاب شد و بارها از دولت انتقاد کرد. موفق شد بدون اخذ گذرنامه ایران را به مقصد روسیه ترک کند. مدت کوتاهی بعد از روسیه به آلمان رفت و در آنجا برای مدت کوتاهی سردبیر روزنامه‌ای فارسی‌زبان کمونیستی به نام «نهضت» شد. دولت آلمان انتشار این روزنامه را در سال 1932 به حال تعلیق درآورد. گمان می‌رود از آن زمان تاکنون در آلمان ساکن است.
شعر می‌سراید. بعید است در خلال رژیم پهلوی به ایران بازگردد.
منبع: یادداشت‌های سیاسی ایران؛ جلد 10، مرکز اسناد انقلاب اسلامی
