خبر ویژه

روزنامه اطلاعات در 12 فرودین 1358 اسامی تعدادی از هنرمندان و سرشناسانی را که از اوقاف زمین گرفته بودند، منتشر کرد.

در دوران اسلامی، گاه شماری هجری قمری، تقویم رایج ایران بود. این تقویم به علت سیار بودن ماه های قمری نسبت به فصل های سال برای وصول مالیات و برای استفاده در کارهای دولتی مناسب نبود، به همین جهت، از گاهشماری های شمسی مثل گاهشماری خراجی و جلالی نیز استفاده می شد. بعد از انقلاب مشروطه و مدرن تر شدن امور مملکت، نیاز به یک تقویم ثابت بیش از پیش احساس شد. پس از گشایش مجلس دوم شورای ملی، در تاریخ 10 ربیع الثانی 1328 ه.ق، راپورت كمیسیون مبتكرات در خصوص طرح عبدالحسین خان شیبانی راجع به تغییر تاریخ از قمرى به شمسى قرائت شد. سرانجام پس از جدل های بسیار مابین نمایندگان در تاریخ 11 فروردین 1304، ماه های تاریخ ایران، به صورت رسمی به شمسی تبدیل شد. 

با توجه به نزدیک شدن به روز برگزاری رفراندوم برای جمهوری اسلامی در روزهای دهم و یازدهم سال 1358، احزاب حاضر در کردستان از جمله سازمان چریک‌های فدایی خلق به صورت تدریجی به اعلام مخالفت خود با برگزاری رفراندوم جمهوری اسلامی پرداختند. به طوری که جو کردستان کاملاً ملتهب شد. و در بعضی از نقاط مانند مهاباد، صندوق‌­های رأی توسط هواداران سازمان چریک‌های فدایی خلق و کومله دیگر جریان سیاسی ضد حکومتی به آتش کشیده شد و با اینکه امام خمینی در همین روزها صریحاً اعلام کرده بود که ما به خواست­های مردم کُرد توجه می­کنیم، اما سازمان چریک­های فدائی ­خلق ­ایران و کومله دوباره مخالفت خود را با رفراندوم اعلام کردند؛ زیرا معتقد بودند که امام خمینی باید در "متمم قانون اساسی" این موضوع را تصریح می‌کرد.

آیت‌الله العظمی سید حسین بروجردی یگانه مرجع تقلید شیعیان که زعامت حوزه علمیه قم را در دهه بیست و سی به عهده داشت، همواره تلاش داشت تا استقلال نهاد روحانیت را در برابر مسائل سیاسی حفظ کرده و از سوءاستفاده رژیم پهلوی از حوزه‌ها جلوگیری کند.

با پیروزی انقلاب اسلامی در 22 بهمن 1357، سازمان چریک‌­های فدائی ­خلق ­که بعد از انقلاب در رسیدن به قدرت خود را ناکام می­دید، در تلاش برآمد تا از اندک فرصت به­ وجود آمده از سقوط سلطنت پهلوی تا استقرار جمهوری اسلامی استفاده­ کند و بتواند قدرت را در دست بگیرد.

نوروز سال ۱۳۶۱ و ماه‌های قبل از آن در سال ۱۳۶۰ روزهایی بود که جبهه‌های نبرد برای ایران در شرایطی عالی به سر می‌بردند؛ نیروهای ایرانی روی دور پیروزی بودند؛ مهر ماه ۱۳۶۰ با عملیات ثامن‌الائمه حصر آبادان را شکستند؛ آذر ماه ۱۳۶۰ هم با عملیات طریق‌القدس توانستند بیش از ۶۵۰ کیلومتر مربع از سرزمین‌های اشغالی از جمله شهر بستان را آزاد کنند. فرماندهان نظامی و سیاسی جنگ برای هت‌تریک پیروزی‌ها نوروز ۱۳۶۱ را مناسب دیدند؛ عملیاتی به نام «فتح المبین» هدف از انجام این عملیات آزادسازی اراضی اشغال شده ایران توسط عراق بود که نیروهای ایرانی در این عملیات آزادی سرزمین‌های شمال خوزستان و غرب کرخه را در نظر داشتند. این سومین عملیات گسترده ایرانیان بود تا خاک خود را از لوث وجود دشمن عراقی پاک کنند. این عملیات ایمن‌سازی شوش، دزفول و اندیمشک برابر حملات آتی دشمنان را هم در نظر گرفته بود.

سازمان از قبل خود نقشۀ شروع جنگ را کشیده­ بود و فقط هاشم عباسی بر اثر تندروی­‌های خود زمان آن را جلوتر انداخت. شعله­‌های نبرد و درگیری در گنبد روز به‌­روز بیشتر و بیشتر می­‌شد. به طوری که مردم خواهان راه­ حلی اساسی از جانب حکومت بودند. تمامی اقشار مختلف مردم گنبد خواهان نشان دادن جدایی خود از سازمان چریک‌­های فدایی خلق شاخۀ گنبد بودند.

در آخرین ماه‌های منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی بین سیاستمداران ایالات متحده در ارتباط با چگونگی حمایت از رژیم پهلوی اختلافاتی وجود داشت. فرستادن ژنرال هایزر به ایران در واقع آخرین حمایت آمریکا از شاه بود. به اعتقاد هایزر همین اختلاف نظر و دوگانگی باعث گردید ماموریت وی به شکست و رسوایی ختم شود. این فیلم روایتی دست اول از سفر هایزر به ایران است و برای نخستین بار مصاحبه هایی با او، شاه و درباریان را درباره این سفر به تصویر کشیده است.

خلیل ثقفی مشهور به اعلم الدوله، فرزند حاج میرزا عبدالباقی اعتضادالاطباء از پزشکان و دانشمندان نامی دوره قاجار، در شعبان 1279 در تهران به دنیا آمد. وی نویسنده، مترجم و یکی از نخستین دانش‌آموختگان رشته پزشکی جدید در ایران و از پزشکان مشهور دوره ناصری و مظفری به شمار می‌آمد. حضور ثقفی در دربار مظفرالدین شاه همزمان با پیدایی انقلاب مشروطه بود. بسیاری از افراد، سهم مهمی برای ثقفی در جریان صدور فرمان مشروطه قائل شده اند اما برخی از نویسندگان معاصر، تاثیر نقش وی را ناشی از اغراق و گزافه‌گویی دانسته اند اما خود اعلم الدوله ثقفی در مورد چگونگی اعطای فرمان، به نکاتی پرداخته که از فحوای کلامش معلوم است که خود را از ارکان اصلی تاثیرگذازی در تنظیم فرمان مشروطیت دانسته است.

همزمانی مسئولیت در وزارت کشور به عنوان معاون وزیر و جریان آقای منتظری باعث آن می شود که روایت محمد عطریانفر شنیدنی و جذاب‌تر شود. چرا که وی به عنوان معاون سیاسی و همچنین از افراد نزدیک به عبدالله نوری که در آن مقطع درگیر پرونده آیت‌الله منتظری بوده، روایت قابل تاملی بیان می‌کند.

در ماه رمضان سال 1359، سلسله سخنرانی‌هایی در جامعةالصادق توسط سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی برگزار می‌شد که طیف سخنران‌های آن بسیار متنوع بودند، کسانی همچون اکبر هاشمی رفسنجانی تا غلامعلی حدادعادل. این تکثر در موضوعات سخنرانی‌ها نیز بازتاب یافته، موضوعاتی همچون روحانیت تا ملی‌گرایی.

سابقه اسناد عکاسی تاریخ ایران به همان دهه‌های 4 و 5 نیمه اول سده نوزدهم می‌رسد و منابع ما در این زمینه بسیار غنی است. عکس‌های بسیاری به عنوان سند از تاریخ معاصر ایران وجود دارند که هنوز به آن‌ها پرداخته نشده است این تصاویر از دوران قاجار تا دوره‌های پهلوی و انقلاب اسلامی را شامل می‌شود. این عکس‌ها به‌عنوان ابزار ثبت و ضبط، کارویژه بازنمایی را انجام می‌دهد و از این رو می‌توانند در خدمت مورخان تاریخ معاصر قرار بگیرند. امروزه مورخان با کمک علوم مختلف از جمله زبان‌شناسی می‌توانند با استفاده از تصاویر تاریخی به تحلیل‌های تاریخی بر مبنای نشانه‌شناسی یا عکس به مثابه روایت بپردازند.

طی ۸ سال جنگ عراق و ایران اسفند و فروردین از اهمیت بالایی برخوردار بود؛ ماه‌هایی که نیروهای ایرانی یا در حال آماده شدن برای عملیاتی جدید بودند؛ یا عملیاتی در جریان بود البته که بیشتر در جریان عملیات انجام شده بودند. یکی از شاخص‌ترین آن‌ها عملیات هوایی اچ ۳ در پانزدهم فروردین ۱۳۶۰ بود. هدف این عملیات پایگاه هوایی الولید در غربی‌ترین نقطه مرزی عراق بود؛ جایی که ارتش عراق از بیم حملات هوایی نیروهای ایرانی بخش بزرگی از هواپیماهای جنگنده خود را که غالبا هم از هواپیماهای میگ روسی بودند به این پایگاه منتقل کرده بود تا از گزند نیروی هوایی ایران در امان باشند.

در آخرین ماه‌های عمر رژیم پهلوی سولیوان سفیر وقت امریکا در تهران در نامه‌ای با عنوان تصور غیرممکن‌ها؛ تصور ایران بدون محمدرضا پهلوی را به سران کاخ سفید هشدار می‌دهد. این فیلم روایتی بدون واسطه از این ماجراست که برای نخستین بار به زبان فارسی منتشر می‌شود.

در آبان ماه 1302 خورشیدی، هم‌زمان با خروج احمدشاه، آخرین پادشاه قاجار از ایران، جمهوریت در ترکیه اعلام و مصطفی کمال پاشا، آتاتورک بعدی، به ریاست جمهوری آن کشور انتخاب گردید. مدتی بعد، رضا خان سردارسپه که گویا از همان روزها سودای سلطنت در سر می‌پروراند، سروصدای جمهوری‌خواهی را در ایران به راه انداخت تا در فروردین سال بعد در مجلس به تصویب برسد و او به‌عنوان نخستین رئیس جمهور ایران برگزیده شود، اما طرح جمهوری رضاخانی، با وجود مخالفان او در مجلس، به رهبری آیت‌الله مدرس، به باد فنا رفت و فراموش گردید. اما ماجرای این جمهوریت رضاخانی چه بود؟

همزمان با تحریم عید نوروز 1342 از جانب امام خمینی، رژیم پهلوی رودررویی آشکار خود را در مقابل روحانیت آغاز کرد. دو فروردین­ماه، در جریان برگزاری مراسم عزاداری شهادت امام صادق(ع) نیروهای ساواک در لباس غیرنظامی با هتک حرمت علما و مراجع تقلید به مدرسه فیضیه حمله برده و طلاب را مورد ضرب و شتم قرار دادند. هم­زمان با فاجعه فیضیه قم، عوامل رژیم شاه به مدرسه طالبیه تبریز نیز حمله ­کرده و چند تن از مردم در این حادثه مجروح و یا شهید شدند. بعد از این فجایع مراجع  و علمای نجف نیز در همدردی با مراجع قم اعلامیه‌هایی صادر کردند. یکی از این پیام‌ها اعلامیه بسیار مهم آیت‌الله سید ابوالقاسم خوئی در پاسخ به نامه برخی علما در اردیبهشت 1342 بود.

پس از تشکیل ساواک یکی از اولین نهادهایی که کنترل و مراقبت از وضعیت و تغییر و تحولات آن در دستور کار رژیم پهلوی قرار گرفت، روحانیت و به خصوص حوزه علمیه قم بود. دایره امنیت و مذاهب ساواک در نخستین گزارش خود از حوزه علمیه در 22 اسفند 1335 مطالب مهمی پیرامون زعامت آیت‌الله العظمی بروجردی، مدرسین و اساتید سطح عالی حوزه و راهکارهای به انزوا کشاندن نهاد روحانیت قم ارائه می‌دهد. در بخشی از این گزارش آمده است: «عموم علما و مدرسین مخالف کمونیسم هستند ولی به دستگاه حاکمه کشور هم اعتقادی ندارند.»

در سال‌های پس از 1342ش که مصادف با دستگیری، حصر و تبعید امام خمینی بود کارت تبریک‌های متعدد و متنوعی با کلیشه عکس امام خمینی به همراه نوشته‌ها یا شعارهای دینی و انقلابی توسط مبارزان چاپ و منتشر می‌شد که گزارش آن‌ها در لابلای اسناد به جای مانده از ساواک در گنجینه اسناد مرکز اسناد انقلاب اسلامی به چشم می‌خورد. اما یکی از این موارد نادر و دیده نشده کارت تبریکی است که در نوروز 1343 با عکس امام خمینی و دکتر مصدق به عنوان «رهبران آزادیخواه زندانی» منتشر شد.

در یکم فروردین 1301ش حوزۀ علمیۀ قم بدست آیت­‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی بازتاسیس شد. چند سال پس از آن، در دورۀ سلطنت رضاشاه پهلوی اقداماتی برای تحدید روحانیت صورت گرفت. از جمله در این دوره و در ششم دی 1307ش «قانون متحدالشکل نمودن البسه اتباع ایران در داخله مملکت» به تصویب مجلس شورای ملی رسید. گرچه حکومت پهلوی با گذاشتن شرط مجوز و امتحان، در پی محدود کردن روحانیون بود، شخص رضاشاه در دیداری رسمی با «حاجی شیخ عبدالکریم یزدی» در آبان 1307ش در قم دربارۀ مشروط کردن استفاده از لباس روحانیت گفت. حدود یکسال بعد گزارش‌­ها حاکی از آن بود که حاج شیخ در برابر این سیاست، به طور گسترده دست به صدور اجازه‌­نامه زده ­است.

قیمت نفت در سال 1974/1353 چهار برابر شد و به بشکه‌ای ۱۲ دلار رسید. این افزایش قیمت تأثیرات زیادی بر کشورهای صادرکننده نفت خاورمیانه داشت که سال‌ها تحت سلطه قدرت‌های اقتصادی جهان بودند که کنترل کالاهای حیاتی را در دست داشتند. شرایط در کشورهای صادرکننده نفت خاورمیانه تغییر کرد و شروع به جمع‌آوری ثروت و دارایی کردند و همین امر، به دلیل هزینه درآمدها برای خریدهای نظامی تنش‌های سیاسی در خاورمیانه را وخیم‌تر کرد.