پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی – دکتر غلامعلی حدادعادل؛ با پیروزی انقلاب اسلامی و سقوط حکومت پهلوی ، تاریخ نگاری در ایران از لحاظ کمی وسعت یافت و از لحاظ کیفی تحولی عمیق پیدا کرد. تاریخ نگاری به اعتبار رابطه ای که همواره میان سیاست و تاریخ و بالاخص تاریخ معاصر وجود دارد، در این تحول سیاسی سخت مورد توجه قرار گرفت. با منقرض شدن سلطنت پهلوی، دوران پنجاه و هفت ساله این سلسله به صورت دوره‌ای تاریخی در آمد و در دستور کار مورخان قرار گرفت. برای تسهیل در آگاهی از ویژگی‌های تاریخ نگاری در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی، این بررسی را به سه بخش تقسیم می‌کنیم. در بخش اول تحولات ناشی از گشوده شدن عرصه‌های ممنوع به روی تاریخ‌نگاران را که در اثر آزادی حاصل از پیروزی انقلاب اسلامی پدید آمده بررسی می‌کنیم. در بخش دوم به ذکر مباحث و عناوینی می‌پردازیم که اساساً به علت وقوع انقلاب اسلامی در ایران واقعیت پیدا کرده و موضوعیت تاریخی یافته و مورد علاقه و توجه مورخان و خوانندگان کتب تاریخی و سیاسی قرار گرفته است. در بخش سوم به منابع و شیوه‌ها و امکانات جدیدی که با انقلاب و پس از آن در اختیار محققان و مورخان قرار گرفته اشاره خواهیم کرد.
1.گشوده شدن عرصه های ممنوع
در دوره سلطنت پهلوی ابواب بسیاری از مباحث تاریخ معاصر ایران به روی پژوهشگران بسته بود و انتشار تحقیقات تاریخی در آنها مجاز دانسته نمی‌شد. از جمله مهمترین این مباحث، نحوه انتقال سلطنت از خاندان قاجار به رضاشاه بود که چون با دخالت دولت انگلستان صورت گرفته بود ورود در آن جایز نبود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با انتشار اسنادی از سوی وزارت امور خارجه انگلستان و نیز بعضی منابعی که پیش از انقلاب اجازه انتشار یا تجدید چاپ آنها داده نمی‌شد، راه برای تحقیق و تألیف در این زمینه هموار شد. برای نمونه می توان به آثاری از این دست اشاره کرد: سیاست انگلیس و پادشاهی رضاشاه اثر هوشنگ صباحی؛
در آخرین روزهای رضاشاه: تهاجم روس و انگلیس به ایران در شهریور 1320 تألیف ریچارد ا. استوارت؛
تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در دوره رضاشاه اثر علی اصغر زرگر؛
ایران: برآمدن رضاخان، برافتادن قاجار و پادشاهی پهلوی اثر سیروس غنی؛
خاطرات سری آیرونساید؛
چاپ جدید از تاریخ بیست ساله ایران حسین مکی و تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران ملک الشعرا بهار. علاوه بر این تاریخ نگاران فرصت یافتند در باره شیوه استبدادی حکومت رضاشاه و حرص و طمع او به مال و زمین و ظلم و ستمی که بر مردم روا داشته بود و کارهایی که با مخالفان سیاسی واقعی یا احتمالی خود کرده بود نیز بحث و بررسی کنند و کتابهایی از این قبیل تألیف شد: گذشته چراغ راه آینده است؛
تیمورتاش در صحنه سیاست ایران و نصرت‌الدوله فیروز از رویای پادشاهی تا زندان رضاشاهی هر دو از باقر عاقلی. همچنین بر پایه اسناد نویافته و در دسترس قرار گرفتن پرونده‌های مربوط به حوادث مهم این دوره، نظیر تجدید قرارداد نفت با انگلستان و کشف حجاب و واقعه مسجد گوهرشاد مشهد و تبعید و قتل آیت‌اللّه سیدحسن مدرس و دستگیری و حبس گروه کمونیستی «پنجاه وسه نفر» و نیز حوادث و وقایع شهریور 1320 که به کناره گیری رضاشاه از سلطنت و خروج وی از کشور و سلطنت محمدرضا پهلوی منجر شد، تحلیلهای جدیدی ارائه شد.
عرصه‌های ممنوع تاریخ نگاری در دوره سلطنت محمدرضا پهلوی عمدتاً به وقایع و واقعیتهای نهضت ملی شدن صنعت نفت و مبارزات دکتر محمد مصدق و آیت‌اللّه کاشانی و کودتای 28 مرداد و نقش دولتهای امریکا و انگلیس در آن مربوط می‌شود. بعضی از کتابهایی که در این زمینه تألیف شده بدین قرار است: جنبش ملی شدن صنعت نفت
ایران و کودتای 28 مرداد 1332 و کتاب مصدق: سالهای مبارزه و مقاومت، هر دو از غلامرضا نجاتی؛
خواب آشفته نفت: دکتر مصدق و نهضت ملی ایران اثر محمدعلی موحد؛
کتاب استبداد، دموکراسی و نهضت ملی و کتاب مصدق و نبرد قدرت در ایران هر دو از محمدعلی کاتوزیان؛
نامه‌های دکتر مصدق به کوشش محمد ترکمان؛
مصدق، نفت، ناسیونالیسم ایرانی تألیف جیمز بیل و ویلیام راجر لویس؛
اسناد سازمان سیا در باره کودتای 28 مرداد و سرنگونی دکترمصدق تألیف غلامرضا وطن دوست. تاریخ احزاب سیاسی، از جمله احزاب گردآمده در جبهه ملی و نیز حزب توده در سالهای قبل از کودتای 28 مرداد و پس از آن، نیز به صورت میدان گسترده‌ای برای مورخان در آمد. نمونه‌ای از این آثار چنین است: حزب ایران به کوشش مسعود کوهستانی نژاد؛
حزب پان ایرانیست تألیف علی اکبر رزمجو؛
اسناد احزاب سیاسی ایران (1320ـ1330 ش ) به کوشش بهروز طیرانی؛
احزاب سیاسی ایران با مطالعه موردی نیروی سوم و جامعه سوسیالیستها تألیف محسن مدیرشانه چی. نهضت اسلامی ایران به رهبری امام خمینی و حوادث سالهای 1341 تا 1357 ش نظیر واقعه پانزدهم خرداد 1342 و هفدهم شهریور 1357 که منجر به پیروزی انقلاب اسلامی گردید، عرصه دیگری بود که ورود به آنها با پیروزی انقلاب اسلامی آزاد شد. نمونه ای از این آثار بدین قرار است: در انقلاب ایران چه شده است و چه خواهد شد؟ تألیف رضا براهنی؛
ریشه‌های اجتماعی انقلاب ایران تألیف میثاق پارسا؛
حرکت امام خمینی و تجدید حیات اسلام اثر راشدالغنوشی؛
درون انقلاب ایران اثر جان. دی. استمپل؛
ایران از اختلاف مذهبی تا انقلاب تألیف مایکل فیشر؛
بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی اثر حمید روحانی؛
نهضت روحانیون ایران اثر علی دوانی؛
فلسفه انقلاب اسلامی اثر جلال الدین فارسی؛
تاریخ قیام پانزده خرداد به روایت اسناد اثر جواد منصوری؛
درآمدی بر ریشه های انقلاب اسلامی اثر عبدالوهاب فراتی. تاریخ مبارزات سیاسی دانشجویان در داخل و خارج کشور و مبارزات سیاسی احزاب و گروههای مذهبی با تفاوت در گرایشهای ملی و مذهبی آنان و نیز فعالیت‌های زیرزمینی و مسلحانه احزاب و سازمانهای کمونیستی منشأ آثار تاریخی فراوانی گردید که تألیف و انتشار آنها همچنان در داخل و خارج کشور ادامه دارد. به عنوان نمونه می‌توان به این آثار اشاره کرد: کنفدراسیون تاریخ جنبش دانشجویان ایرانی در خارج از کشور: 57 ـ1332 تألیف افشین متین؛
کنفدراسیون جهانی محصلین و دانشجویان ایرانی ( اتحادیه ملی ) از آغاز تا انشعاب تألیف حمید شوکت؛
از نهضت آزادی تا سازمان مجاهدین خاطرات لطف‌اللّه میثمی . نقد و تحلیل سیاست خارجی و روابط بین‌المللی و روابط اقتصادی ایران با کشورهای غربی نیز موضوع شماری دیگر از تحقیقات تاریخی منتشرشده در این سالهاست. نمونه ای از این آثار چنین است: سیاست خارجی امریکا و شاه: ایجاد یک حکومت سلطه پذیر در ایران تألیف مارک ج. گازیوروسکی؛
عقاب و شیر: تراژدی روابط ایران و آمریکا اثر جیمز بیل؛
اسناد روابط ایران و شوروی ( در دوره رضاشاه 1304ـ 1318 ه . ش) به کوشش محمود طاهر احمدی؛
25 سال حاکمیت آمریکا بر ایران تألیف جواد منصوری .
یکی دیگر از عرصه هایی که مورخان و محققان را به بازنگری و بازنویسی متون و منابع تاریخی فراخواند و آنان را در به دست دادن روایتی دیگر از تاریخ ترغیب کرد، تاریخ دوره قاجار بود. بر اساس این نگاه تازه، بررسی علل و عوامل و خصوصیات تاریخی تجدد ایرانیان و نهضت و انقلاب مشروطیت و خصوصاً نقش علمای دین و بالاخص سرگذشت و سرنوشت شیخ فضل‌اللّه نوری و نیز نقش روشنفکران و موضع دولتهای روس و انگلیس نسبت به آن نهضت موضوع کتابهای تاریخی متعددی شد. در این سالها جمعی از مورخان، تاریخ دوره قاجار را با قضاوتی متفاوت از آنچه در دوران پهلوی نوشته می‌شد نگاشتند. در میان نویسندگان اینگونه کتابها، مؤلفانی از وابستگان به خاندان قاجار نیز دیده می شوند. نمونه ای از این آثار بدین قرار است : شیخ فضل اللّه نوری و مشروطیت ( رویارویی دو اندیشه ) اثر مهدی انصاری؛
ناسیونالیسم و جنبش مشروطیت ایران اثر ابراهیم میرانی؛
سیمای احمد شاه قاجار اثر محمدجواد شیخ الاسلامی؛
اندیشه سیاسی و تاریخ نهضت بیدارگرانه حاج آقا نوراللّه اصفهانی اثر موسی نجفی؛
بازنگری در تاریخ قاجار و روزگار آنان اثر ابونصر عضد قاجار؛
سیاق معیشت در عصر قاجار و کتاب احزاب سیاسی در مجلس سوم هر دو از منصوره اتحادیه .
2- انقلاب اسلامی و پیامدهای آن
پیروزی انقلاب اسلامی منشأ تحقق وقایعی در ایران گردید که آن وقایع در فهرست مطالعات تاریخی جای گرفت. بی‌تردید در رأس عناوین این فهرست، بررسی خود انقلاب اسلامی و بیان مقدمات و علل و اسباب دور و نزدیک آن و ذکر حوادث گوناگونی قرار داشت که مقارن با انقلاب اسلامی و به علت آن، به وقوع پیوست. در این زمینه موافقان و مخالفان انقلاب با دیدگاههای مختلف در داخل و خارج کشور کتابهای تاریخی گوناگونی تألیف کرده‌اند. پایان نامه‌های دکتری و کارشناسی ارشد که در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی در زمینه انقلاب اسلامی و امام خمینی در دانشگاههای ایران و جهان تدوین شده، در طول بیست سال به چهارصد عنوان رسیده است، گزارشی از آنها در کتاب چکیده پایان نامه‌های انقلاب اسلامی و امام خمینی در دانشگاههای جهان به کوشش کیومرث امیری و معصومه خالقی، تهیه شده در مرکز بازشناسی اسلام و ایران، و در کتاب چکیده پایان نامه‌های انقلاب اسلامی و امام خمینی: کارشناسی ارشد و دکتری دانشگاهها و مراکز آموزش عالی کشور، به کوشش علی دهقان و امیرحسین کفائی منتشر شده است .
جنگ هشت ساله عراق با ایران (1359ـ1367 ش ) ــ که به اعتبار طول مدت و گستردگی جبهه‌های نبرد از جمله جنگهای مهم قرن بیستم محسوب می شود ــ منشأ بررسیهای تاریخی فراوانی گردید که تحقیق و تألیف در آن زمینه‌ها هنوز هم ادامه دارد. عناوین مهم این بررسیها، تحقیق در سابقه اختلافات دو کشور و علل و عوامل بروز جنگ و شرح عملیات جنگی متعدد در این هشت سال و خاطرات رزمندگان و اسرای جنگی، موضوع تحقیقات و بررسیهای تاریخی فراوانی در سالهای پس از پیروزی انقلاب و خصوصاً سالهای پس از توقف جنگ بوده است. مراکزی چون «دفتر ادبیات و هنر مقاومت » وابسته به حوزه هنری، «مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ » وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، «بنیاد حفظ آثار و ارزشهای دفاع مقدس » در زمینه ضبط خاطرات رزمندگان و تحقیق و تألیف درباره تاریخ جنگ فعالیت می‌کنند.
نقش و فعالیت‌های احزاب و گروههای اسلامی و غیراسلامی در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی مقوله دیگری است که سبب پیدایش کتابهای تاریخی متعددی در این دوره شده است. از جمله این آثار است: تشکل فراگیر: مروری بر یک دهه فعالیت حزب جمهوری اسلامی ایران اثر عبداللّه جاسبی؛
سیاستمداران اهل فیضیه اثر علی دارابی؛
اطلاعاتی در باره احزاب و جناح‌های سیاسی ایران امروز تألیف عباس شادلو.
حوزه‌های علمیه و خصوصاً حوزه علمیه قم نیز در این سالها با احساس نیاز به ورود به قلمرو تاریخ نگاری، باب مطالعات و تألیفات تازه‌ای را گشودند و به تاریخ صدر اسلام و تاریخ تشیع و نیز اموری از قبیل رابطه دین و دولت در عصر صفویه و تاریخ معاصر و سرگذشت و سرنوشت آن دسته از علمای دین که منشأ تحولات سیاسی بوده‌اند علاقه نشان دادند. به عنوان نمونه می‌توان به این آثار اشاره کرد:
دین و سیاست در دوره صفوی و تاریخ سیاسی اسلام هر دو از رسول جعفریان؛
خط سوم در انقلاب مشروطیت ایران اثر ابوالفضل شکوری؛
پایداری تا پای دار: سیری در حیات پربار علمی، معنوی، اجتماعی و سیاسی شهید حاج شیخ فضل‌الله نوری اثر علی ابوالحسنی .
در سالهای پس از پیروزی انقلاب حاکمان و مسئولان بلندپایه حکومت پهلوی و نیز جمهوری اسلامی به بازگویی خاطرات خود از انقلاب پرداختند و از این طریق شماری از کتابهای تاریخی پدید آوردند. خاطرات رجال سیاسی و مسئولان بلندپایه حکومت پهلوی غالباً به قصد توجیه وضع دوران قبل از انقلاب یا به قصد تبیین علت بروز انقلاب پدید آمده و عموماً گویندگان و نویسندگان آنها می‌خواسته‌اند خود را از خطاهایی که منجر به سقوط حکومت پهلوی شد مبرا سازند. خاطرات هاشمی رفسنجانی، صادق خلخالی، مهدی بازرگان از جمله خاطرات سران حکومت اسلامی است و از میان خاطرات رجال و وابستگان به دربار پهلوی می‌توان به خاطرات محمدرضا پهلوی، اشرف پهلوی، اسداللّه علم، علی امینی، حسین فردوست، و نیز اشخاصی مانند دکتر علی اکبر سیاسی، احمد آرامش، احسان نراقی، احمدعلی مسعود انصاری، جهانگیر تفضلی اشاره کرد. نویسندگان خارجی نیز با هدف توجیه اقدامات کشور خود و حفظ منافع کشورشان خاطراتی نگاشته‌اند که از این میان می‌توان به خاطرات ویلیام سولیوان، زبیگینو برژینسکی، هنری کیسنجر، و کرمیت روزولت اشاره کرد. در این دوره تألیف تک نگاریهایی در شرح حال رجال سیاسی دوره پهلوی نیز رواج یافت. نمونه‌ای از تک نگاریها بدین قرار است: معمای هویدا اثر عباس میلانی، خاطرات سیاسی محمدساعد مراغه‌ای، کتاب داور و عدلیه هر دو از باقر عاقلی؛
یادنامه آیه‌اللّه سیدرضا فیروزآبادی ( 1253 ش ـ مرداد 1334 ش ) اثر محمد ترکمان .
در کنار آثار پدیدآمده مرتبط با انقلاب یا ناشی از انقلاب اسلامی، می باید به آثار و کتابهای تاریخی دیگری که موضوعاً ارتباطی با انقلاب ندارد ولی در این دوره به ظهور رسیده اشاره کرد. خاطرات سیاسی و اجتماعی فراوانی که از سلاطین و رجال دوره قاجار به چاپ رسیده یا با تصحیح انتقادی تجدید چاپ شده و نیز ترجمه کتابهای تاریخ ایران کمبریج از جمله آثار تاریخی متعلق به این دوره است. برای نمونه می توان از این آثار یاد کرد: روزنامه خاطرات عین السلطنه به کوشش مسعود سالور و ایرج افشار؛
روزنامه خاطرات عزیزالسلطان «ملیجک ثانی» به کوشش محسن میرزایی؛
خاطرات تاج‌السلطنه و کتاب رضاقلی خان نظام‌السلطنه، زندگی سیاسی هر دو از منصوره اتحادیه.
فراوانی آثار روزنامه نگارانه و عامه پسند در تاریخنگاری نیز از مشخصات این دوره است، با این تفاوت که این آثار ارزش استنادی ندارد و نمی تواند مرجع مناسبی برای پژوهش باشد.
در سالهای پس از پیروزی انقلاب به دلیل وقوع حوادث جهانی مهمی مانند فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، توجه تاریخ‌نگاران به ترجمه یا تألیف کتابهایی در باره تاریخ کشورهای استقلال یافته آسیای میانه و قفقاز جلب شد که می‌توان آن را حوزه‌ای جدید در عرصه تألیفات تاریخی در ایران به حساب آورد. آثاری چون: ایران و قفقاز اران و شروان به کوشش پرویز ورجاوند؛
قفقاز در تاریخ معاصر تألیف کاوه بیات؛
چچنها در گذر تاریخ اثر افسانه منفرد و کاوه بیات؛
قیام باسماچیان اثر احمد زکی ولیدی طوغان ؛
تاریخ شروان و دربند و کتاب پژوهشهایی در تاریخ قفقاز هر دو از ولادیمیر مینورسکی.
3. شیوه‌ها و امکانات تازه در تاریخنگاری
تاریخنگاری دوره پهلوی در داخل و خارج ایران از اسناد و مدارک دولتی فراوانی که در اثر انقلاب اسلامی در دسترس مورخان قرار گرفت، برخوردار گشت. در ایران مراکز و مؤسسات گوناگون مبادرت به تنظیم و انتشار اسناد خود کرده‌اند، از جمله مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات که اسناد ساواک را در اختیار دارد، نیروی انتظامی که مجموعه‌ای از اسناد شهربانی را نگهداری می‌کند، اداره کل اسناد و آرشیو وزارت امور خارجه، وزارت امور خارجه، اداره کل آرشیو و اسناد ریاست جمهوری که اسناد دربار و نخست‌وزیری را در اختیار دارد و واحد تاریخ سازمان اسناد ملی. مرکز اسناد انقلاب اسلامی نیز با انتشار ده‌ها جلد کتاب، اسناد فراوانی را از سالهای قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در دسترس قرار داده است. مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، وابسته به بنیاد مستضعفان و جانبازان، نیز اسناد به دست آمده از رجال و مسئولان قبل از انقلاب را در بیست هزار فقره منظم کرده و به مرکزی برای مطالعه تاریخ دوره پهلوی مبدل شده است. علاوه بر اینها، اسنادی از سوی دارندگان آنها و نیز خاطرات شخصی متعددی منتشر شده که بعضی از آنها برای روشن کردن مبهمات تاریخ معاصر سودمند است .
رونق تاریخنگاری را در ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی می‌توان از افزایش مجلات تخصصی تاریخ استنباط کرد. بعضی از مهمترین این مجلات عبارت اند از: فصلنامه تاریخ معاصر ایران، وابسته به مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران؛
مجله تحقیقات تاریخی، وابسته به مؤسسه مطالعات تحقیقات تاریخی که به پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات
تاریخی تغییر نام یافته؛
مجله تاریخ، وابسته به دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران؛
فصلنامه تاریخ روابط خارجی، وابسته به مرکز اسناد تاریخ دیپلماسی وزارت امورخارجه؛
فصلنامه یاد، وابسته به بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی؛
تاریخ اسلام، فصلنامه مؤسسه آموزش عالی باقرالعلوم وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم؛
فصلنامه تاریخ وفرهنگ معاصر، وابسته به مرکز بررسیهای اسلامی؛
مجله باستان شناسی و تاریخ، وابسته به مرکز نشر دانشگاهی؛
مجله گنجینه اسناد، وابسته به سازمان اسناد ملی ایران؛
مجله رشدآموزش تاریخ، وابسته به سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش؛
مجله کتاب ماه تخصصی تاریخ و جغرافیا، وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی .
از جمله تحولات شیوه تاریخنگاری، گسترش تاریخ شفاهی است که در آن صدای اشخاص ضبط می‌شود. بسیاری از تاریخ‌نگاران کتابهای خود را بر اساس گزارشهای شفاهی و خاطرات اشخاص نوشته‌اند. از اینگونه آثار است: خاطرات نورالدین کیانوری، و خاطرات بازرگان: شصت سال خدمت و مقاومت. نخست در خارج از کشور، دانشگاه هاروارد با بسیاری از رجال و مسئولان قبل از انقلاب ــ که خارج از ایران اقامت داشتند ــ مصاحبه کرد. بعضی از این مصاحبه‌ها در ایران انتشار یافته است . در داخل کشور نیز مؤسساتی ، مانند گروه تاریخ شفاهی مرکز اسنادانقلاب اسلامی و مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران و حوزه هنری وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی، مجموعه هایی از تاریخ شفاهی به وجود آوردند. رادیو بی بی سی نیز با مصاحبه با بسیاری از افراد به این شیوه کمک کرد. کتاب انقلاب ایران به روایت رادیو بی بی سی حاوی این مصاحبه هاست .
افزایش کمی کتابهای تاریخ را در ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی می‌توان با استفاده از آمار این نوع کتابها اثبات کرد. به استناد آمار تقریبی مؤسسه خانه کتاب ایران، از ابتدای انقلاب اسلامی تا پایان 1379 ش ، 645 ، 6 کتاب تاریخی در ایران تألیف و 880 ، 1 کتاب تاریخی ترجمه و منتشر شده است. توجه به کتابهای تاریخی سبب شده است تا بعضی مؤسسات انتشاراتی خاص کتب تاریخی به وجود آید که از جمله آنها می توان به مؤسسه «نشر تاریخ ایران» خانم منصوره اتحادیه اشاره کرد.
به طور کلی می‌توان گفت که تاریخ نگاری در ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی روندی پرشتاب داشته و این روند همچنان ادامه دارد. با آنکه انبوهی از تحلیلها و تحقیقات و اسناد و مدارک و خاطرات و مصاحبه‌ها در این زمینه انتشار یافته است، هنوز کار ناکرده در این عرصه بسیار است. در بسیاری از کتابهایی که در باره تاریخ انقلاب اسلامی در داخل کشور منتشر شده تبعیت از یک نظریه و یک روش تاریخنگاری به چشم نمی خورد و در کتابهایی که در خارج از کشور تألیف شده فقدان آگاهی از واقعیتها و نداشتن شناخت واقعی و درک صحیح از وضع ایران در سالهای قبل و بعد از پیروزی انقلاب محسوس است. همچنین در بسیاری از آثاری که در باب تاریخ دوره پهلوی و انقلاب اسلامی تألیف شده ، جدا کردن انگیزه‌های سیاسی از واقعیات تاریخی کار آسانی نیست و همین امر داوری در باب این آثار و استفاده از آنها را برای پژوهندگان دشوار می‌سازد.
منبع: دانشنامه جهان اسلام، جلد یک.
