پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ طرح موضوع ولایت فقیه از سوی امام خمینی فضای مبارزات اسلامی را دگرگون کرد. با درس‌های امام بسیاری از فضلا به فکر تحقیق و بررسی پیرامون حکومت اسلامی افتادند. یکی از این افراد آیت‌الله ربانی املشی بود.
آیت‌الله سید حسن طاهری خرم‌آبادی در خاطرات خود در این رابطه می‌گوید: امام هم به موضوع ولايت فقيه معتقد بود و هم آن را به كار بست، مطرح كردن آن در درس‌هاى نجف نقطه‌ى عطف بود. علت نقطه‌ى عطف بودنش اين بود كه برداشت مردم و حتى خواص از مبارزات اين بود كه حكومت و دولت شاه، قوانينى عليه اسلام تصويب كرده و راهى را در پيش گرفته است كه عليه دين و اسلام است و ما بايد با آن مبارزه كنيم تا دولت قوانين ضددينى را لغو كند و حداكثر از حوزه‌هاى علميه و علما عذرخواهى كند. عده‌اى ديگر بالاتر از اين مطلب را هم مى‌گفتند، بدين صورت كه اين رژيم را ساقط كنيم و در بدنه‌ى رژيم جديد، مثلا مجلس، مقدارى نفوذ كنيم؛ براى مثال پنج نفر مجتهدى را كه بايد در مجلس حضور داشته باشند، به مجلس بفرستيم و از اين طريق نظام را نظارت و كنترل كنيم. اين‌كه رژيم ساقط شود و حكومت جديد كه فقيه در رأس آن باشد، بر سر كار بيايد، حتى به اذهان خطور هم نمى‌كرد. همه معتقد بودند كه امكان چنين چيزى وجود ندارد و چنين بحثى مطرح نبود؛ البته علما به ولايت معتقد بودند، اما موضوع پياده شدن آن اصلا مطرح نبود.
مرتبه‌ى نخست از مبارزه، هدف فقط تا عقب‌نشينى رژيم از موضع خود و عدم تصويب قانون ضداسلامى و هم چنين عمل به قانون اساسى و محترم شمردن آن بود. بعضى از مراجع هم كه همين اواخر دم از قانون اساسى مى‌زدند، معتقد بودند كه شاه سلطنت بكند، همانند جبهه‌ى ملى و نهضت آزادى، ولى حكومت و دولت در اختيار شخص ديگرى باشد.
در رتبه‌ى ديگر از مبارزه، هدف ساقط كردن رژيم بود. اما بعد از سقوط رژيم چه مى‌شود و چه برنامه‌اى وجود داشته باشد، معلوم نبود؛ حتى مبارزان و انقلابيون داغ و آنانى كه دست به اسلحه برده بودند، مثل كسانى كه منصور را به قتل رساندند، نمى‌دانستند كه بعد چه برنامه‌اى براى حكومت دارند. انقلابيون داغ هم به تغيير رژيم فكر مى‌كردند، اما به اين‌كه رژيمى بيايد كه در رأس آن فقيه باشد، فكر نمى‌كردند. باتوجه به اين شرايط است كه طرح مسأله‌ى ولايت‌فقيه نقطه‌ى عطفى بسيار مهم و اساسى در مبارزات بود.
به هر حال مبارزه تا قبل از طرح بحث ولايت‌فقيه، حالت مبهمى داشت، زيرا هدف مبارزه به خوبى تشريح نشده بود. ما نوارهاى درس حضرت امام را در قم تهيه مى‌كرديم و در منزل مرحوم آقاى ربانى املشى و به اتفاق جناب آقاى مؤمن گوش مى‌داديم. اين كار در جاهاى ديگر هم انجام مى‌گرفت و طلاب و روحانيون نوارها را گوش مى‌دادند. اين امر براى ما بسيار جالب توجه بود؛ زيرا مدتى بود كه از جنبه‌هاى مبارزاتى حضرت امام، به صورت سخن‌رانى يا اعلاميه خبرى نبود. گاه به دليل بعضى اتفاقاتى كه در ايران مى‌افتاد، همانند جشن‌هاى 2500 ساله، حضرت امام اعلاميه‌اى مى‌دادند؛ اما اين كار به صورت مستمر نبود و در برهه‌اى از زمان سكوت سنگينى بر نجف حاكم شده بود. طرح مسأله‌ى ولايت فقيه و رسيدن نوارهاى آن به قم، موجى در بين انقلابيون به وجود آورد و تحولى اساسى در آنان ايجاد كرد؛ البته اين امر براى رژيم هم غيرمترقبه بود.
وقتى كه نوارها را گوش مى‌داديم، بيش‌تر جنبه‌هاى مبارزاتى موضوع برايمان اهميت پيدا مى‌كرد و به عمق قضيه توجه نمى‌كرديم. حضرت امام در اين درس‌ها به شاه و... حمله مى‌كردند و به خرج‌هاى بى‌مورد و بى‌فايده‌ى رژيم هم اشاره مى‌كردند و مى‌گفتند از صفر شروع كنيد؛ در نتيجه ذهن‌ها به طرف جنبه‌هاى مبارزاتى گرايش پيدا مى‌كرد و به جنبه‌هاى اساسى قضيه اهميت داده نمى‌شد.
وقتى كه نوارها پياده شد و دست به دست گشت، كم‌كم فكرها و اذهان به عمق قضيه پى بردند و ما متوجه شديم كه ايشان قضيه‌ى مهمى را مطرح كرده‌اند كه كل مبارزات را دگرگون مى‌كند و به مبارزه هدف مى‌بخشد. باتوجه به اين تأثيرات بود كه عده‌اى هم به فكر انتشار مطالبى درباره‌ى حكومت اسلامى افتادند؛ از جمله‌ى آنان مرحوم آقاى ربانى املشى بود كه به اين فكر افتاد. البته دوستان ديگر همانند ربانى شيرازى، ايشان را تشويق مى‌كردند. آقاى ربانى املشى فعاليت‌هاى خودش را كنار گذاشت و تمام شب و روز روى موضوع حكومت اسلامى كار كرد. ايشان چندين سال در اين باره كار كرد و زحمت كشيد و مطالب زيادى در اين زمينه تنظيم كرد. در سال‌هاى 1356 ـ 1357 كه فشارها زياد شد و ايشان را تبعيد كردند، مجبور شد جزوات را در باغچه‌ى منزلش دفن كند كه بالاخره اين جزوات گم شد و باعث تأسف ايشان گشت.
منبع: خاطرات آیت‌الله سید حسن طاهری خرم‌آبادی، جلد دوم، مرکز اسناد انقلاب اسلامی
