در روایت مکتوب تاریخ شفاهی باید به «پیکره‌ی زبانی» راوی متعهد ماند

به گزارش روابط عمومی مرکز اسناد انقلاب اسلامی قم، اولین جلسه از سلسله نشست‌های «سه‌شنبه‌های تاریخ شفاهی» در روز سه شنبه 18 مهر 1402 به میزبانی این مرکز برگزار شد.

براساس این گزارش، در این نشست حاتم ابتسام در حضور جمعی از نویسندگان و فعالان تاریخ شفاهی به تبیین اصول زبان‌شناختی تدوین خاطرات پرداخت. وی در ابتدا برگزاری و تداوم این سلسله نشست‌ها را در توسعه‌ و تعالی تاریخ شفاهی مثمر ثمر دانست.

این داستان‌نویس، در ادامه بر اهمیت ارائه‌ی محتوای تاریخ شفاهی در قالبی «خوش‌خوان» که به مخاطب، علاوه بر محتوای مفید و متقن، احساس خوشایند «داستان‌خوانی» را هدیه کند اشاره نمود. وی ریشه‌ این اهمیت را تغییر در ذائقه‌ی مخاطب امروز و جایگاه «خلاصه‌خوانی، جذابیت، سرگرمی و صورت‌بندی» دانست و گفت: «رسالت ما در این حوزه، صرفا تبدیل یک متن گفتاری به نوشتاری و تدوین ساده نیست. گام مهم بعدی تبدیل متن به محصولی عمومی و قابل عرضه در بازار است».

حاتم ابتسام خط مرز تبدیل متن اولیه‌ی تاریخ شفاهی به متن «عمومی» را عدم تحریف در محتوا و نیز حفظ احترام و شأن تاریخ شفاهی دانست.

محور اصلی اولین جلسه از سلسله نشست‌های «سه‌شنبه‌های تاریخ شفاهی» به تبیین مولفه‌ها و زیرشاخه‌های زبان‌شناسی در «روایت» اختصاص یافت. ابتسام در این بخش به ضرورت توجه نویسندگان و تدوین‌گران حوزه‌ی تاریخ شفاهی به مقوله‌ی «زبان‌شناسی» پرداخت و روایت مطلوب را روایتی برآمده از آگاهی نویسنده از این مقوله معرفی کرد.

ابتسام ضمن تبیین تمایز «ادبیات» به معنای متن آراسته شده از زبان رسمی گفت: «در تدوین با عنوان سومی به نام بیان سروکار داریم که جایگاهی میان زبان و ادبیات دارد».

این ویراستار در تقسیم‌بندی سه‌گانه‌ی کیفی زبان، زبان در طراز مردم(جامعه‌ی علمی و تحصیل‌کرده) را «معیار»، زبان پایینتر از این طراز را «محاوره» و بالاتر از آن را «فاخر» معرفی کرد.

ابتسام زبان مورد بحث و استفاده در تدوین مطلوب تاریخ شفاهی را «زبان معیاری که رسوبات زبان محاوره و فاخر در آن آشکار است» دانست و بر همین اساس، بر ضرورت آشنایی تدوین‌گر با زبان محاوره و فاخر تاکید کرد.

وی سپس ضمن تبیین «پیکره‌ی زبانی راوی» در تدوین تاریخ شفاهی، به اهمیت صیانت از آن در متن نهایی اشاره نمود. ابتسام در تعریف این مفهوم، آن را «مجموعه‌ای منحصر به فرد از نوع و ویژگی‌های بیانی، دایره لغات و حتی اصطلاحات و تکیه کلام‌ها» در نزد هر راوی دانست.

در ادامه صفحاتی از خاطرات یکی از راویان معاصر، بازخوانی و فرایند تدوین مطلوب آن تبیین شد.

در پایان این نشست، حاضران به آسیب‌شناسی و گفتگوی آزاد در خصوص روایت تاریخ شفاهی پرداختند.