نگاهی به لیست‌های ارائه‌شده توسط احزاب و گروه‌ها مختلف شرکت‌کننده در انتخابات حکایت از آن دارد که آنان بیش از آنکه وابستگی حزبی را معیار و ملاک معرفی کاندیداها قرار دهند تأکیدشان بر صلاحیّت افراد و ورود نیروهای خط امام به مجلس بوده است. آیت‌الله خامنه‌ای دبیر کل وقت حزب جمهوری در دیدار با شورای دفاتر حزب جمهوری در این خصوص چنین بیان داشت: «ما افراد صالح را کاندیدا خواهیم کرد، ولو اینکه عضو حزب جمهوری اسلامی نباشند». پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی - ویژه‌نامه انتخابات مجلس؛ انتخابات دومین دوره‌ی مجلس شورای اسلامی در فروردین‌ماه 1363 در شرایطی برگزار شد که انقلاب اسلامی حوادث سخت و پیچیده‌ای را از سر گذرانده بود. بسیاری از شخصیت‌های برجسته انقلاب نظیر استاد مطهری، دکتر بهشتی، محمدعلی رجایی (رئیس‌جمهور) و محمدجواد باهنر (نخست‌وزیر) به دست منافقین به شهادت رسیدند.
از سوی دیگر در این سال‌ها کشور مورد تهاجم عراق قرار گرفت و وارد جنگی ناخواسته شد. علاوه بر آن گروه‌ها و نحله‌های مخالف جمهوری اسلامی، نظیر سازمان مجاهدین خلق برای کسب قدرت و نابودی انقلاب، دست در دست بیگانگان و متجاوزان نهادند و با ترور شخصیت‌ها و مردم عادی سعی در ناامنی و بی‌ثباتی نظام داشتند.
در کنار این موارد، رویارویی انقلاب اسلامی با آمریکا و غرب، تحریم‌های اقتصادی، سیاسی و نظامی را برای انقلاب اسلامی در پی‌آورد؛ اما جالب اینجاست که با وجود چنین وضعیتی در سازوکار انتخابات مجلس دوم خللی ایجاد نشد و انتخابات به خوبی و سر موعد مقرر برگزار گردید.[1]
انتخابات این دوره از مجلس با دوره‌ی اول تفاوت اساسی داشت؛ چراکه در این دوره ملاک مقبولیت کاندیداها اعتقاد به اسلام و انقلاب، التزام عملی به ولایت‌فقیه و عدم گرایش به گروه‌های معاند بود.[2] بدین ترتیب اکثر جریانات و گروه‌های مخالف انقلاب اسلامی همچون سازمان مجاهدین خلق، حزب توده و... از عرصه انتخابات حذف شدند. نهضت آزادی نیز به بهانه‌هایی همچون عدم آزادی و فقدان شرایط دموکراتیک اقدام به تحریم انتخابات کرد[3] و این‌گونه آخرین پایگاه خود را در ساختار سیاسی ایران از دست داد.
بنابراین با کنار رفتن نیروهای چپ و لیبرال، دومین دوره‌ی انتخابات مجلس شورای اسلامی عملاً صحنه‌ی رقابت بین نیروهای وفادار به انقلاب و پیرو خط امام گردید. احزاب و گروه‌هایی همچون حزب جمهوری اسلامی، جامعه‌ی روحانیت مبارز، جامعه‌ی مدرسین حوزه‌ی علمیه‌ی قم، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، انجمن اسلامی معلمان و دیگر تشکل‌های همسو، صحنه‌گردان اصلی این رقابت بودند.[4]
نگاهی به لیست‌های ارائه‌شده توسط احزاب و گروه‌ها مختلف شرکت‌کننده در انتخابات حکایت از آن دارد که آنان بیش از آنکه وابستگی حزبی را معیار و ملاک معرفی کاندیداها قرار دهند تأکیدشان بر صلاحیّت افراد و ورود نیروهای خط امام به مجلس بوده است.[5] آیت‌الله خامنه‌ای دبیر کل وقت حزب جمهوری در دیدار با شورای دفاتر حزب جمهوری در این خصوص چنین بیان داشت: «ما افراد صالح را کاندیدا خواهیم کرد، ولو اینکه عضو حزب جمهوری اسلامی نباشند».[6]
نهایتاً مرحله‌ی نخست انتخابات در 26 فروردین‌ماه 1363 و با مشارکت بیش از 15 میلیون نفر (64/64 درصد واجدین شرایط) برگزار شد و تعداد 121 نفر به مجلس راه یافتند. در مرحله دوم نیز که در تاریخ 27 اردیبهشت ماه همان سال برگزار گردید، 130 نماینده دیگر وارد مجلس شدند و تعیین و تکلیف سایر کرسی‌ها به انتخابات میان‌دوره‌ای موکول شد.[7]
در این انتخابات کاندیداهای جامعه‌ی روحانیت مبارز و حزب جمهوری اسلامی اکثر آراء را از آن خود کرده و به پیروزی قاطع در انتخابات دست یافتند.[8]
ازآنجا که در این مقطع از تاریخ، کشور در شرایط خاص جنگی و بحرانی قرار داشت از مجلس انتظاری جز وحدت، همبستگی و پرهیز از گـروه‌گرایی نبـود؛ اما این انـتظار چـندان محقق نشد و نیروهای مذهبی به‌تدریج دچار اختلاف سلیقه شدند و در قالب دو جریان فکری به چالش با یکدیگر برخاستند. این امر در اواخر مجلس بیش از پیش علنی شد و منجر به ایجاد شکاف و انشعاب در بین آنان گردید. بعدها جناح‌های مشهور به «چپ» و «راست» از دل این اختلافات ظهور یافت.[9]
منابع:
1.عباس آقایی جیرهنده؛ رضا بسطامی (1387). مجلس شورای اسلامی دوره‌ی دوم، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ص 41.
2. مجلس شورای اسلامی دوره‌ی دوم، ص 42؛ محسن صالح (1385). جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تاکنون، ج 2، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ص 720؛ ر.ک: صحیفه امام، ج 18، ص 173.
3. اکبر هاشمی رفسنجانی (1385). به‌سوی سرنوشت: کارنامه و خاطرات سال ۱۳۶۳، به اهتمام محسن هاشمی، تهران: دفتر نشر معارف انقلاب، ص 36.
4. غلامرضا خواجه سروی (1382). رقابت‌های سیاسی و ثبات سیاسی در جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، صص 298 ـ 297.
5. مجلس شورای اسلامی دوره‌ی دوم، ص 76، عباس شادلو، (1386). تکثرگرایی در جریان اسلامی، تهران: نشر وزرا، ص 31.
6. روزنامه جمهوری، 23 آذر 1362.
7. مجلس شورای اسلامی دوره‌ی دوم، ص 43؛ کارنامه‌ی مجلس شورای اسلامی دوره‌ی دوم، سال اول (1363). تهران: روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، صص 15 ـ 14.
8. تحولات سیاسی و اجتماعی ایران پس از انقلاب اسلامی، ص 106.
9. همان، صص 107 ـ 109.
