مرکز اسناد انقلاب اسلامی

تأسیس حزب واحد و فراگیر رستاخیر ملت ایران در راستای برنامه‌های بلند پروازانه محمدرضا پهلوی برای رسیدن به «دروازه های تمدن بزرگ» صورت گرفت و مهم‌ترین دلیل تأسيس آن در روند رو به تزاید خوی استبدادی شاه نهفته است؛ گروهی از مهم‌ترین طراحان و مجریان این حزب دارندگان درجه دکترا از دانشگاه‌های امریکایی بودند که عمدتا تحت تاثیر دیدگاه هانتینگتون قرار داشتند. گروه دیگر، توده‌ای‌هایی بودند که خدمت در نظام شاهنشاهی را بر تفکرات پیشین خود ترجیح داده بودند. گروهی از مشاوران فرح را نیز جزو پیشنهاد کننده‌گان طرح تأسيس حزب رستاخیز معرفی کرده‌اند. این حزب را باید آخرین مرحله دیکتاتوری شاه قلمداد کرد که بدون محابا، بقایای بسیار متظاهرانه و فرمایشی اصول مشروطیت و دموکراسی را در ایران فرو ریخت.

در سیره نظری و عملی امام خمینی؛ مستضعفان و مستمندان و زاغه نشینان ولی نعمت و «نور چشمان ما و اولیای نعم همه هستند» از این‌روهمه اقشار مختلف مردم را در برابر آنان مسئول می‌دانند و خطاب به مسئولین می‌فرمایند: «مصلحت پابرهنه‌ها و گودنشین‌ها و مستضعفین، [را] بر مصلحت قاعدین در منازل و مناسک و متمکنین و مرفهین» مقدم بدارند و روی‌گردانی از مستضعفان را همسویی با امریکا می‌دانند. علاوه بر این امام خمینی در روزهای آغازین انقلاب با فرمان تأسیس بنیاد مستضعفان، کمیته امداد امام، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، جهاد سازندگی و... توجه به مستضعفان و محرومین را اولویت برنامه‌های انقلاب قرار دادند.

حوزه علمیه نجف را می توان به واقع مهمترین حوزه علمیه شیعه در عصر غیبت کبری به شمار آورد. برخی این حوزه را در امتداد حوزه علمیه کوفه می‌دانند که پس از زمان امام صادق (علیه‌السلام) در نجف تداوم یافته است. بعضی دیگر معتقد هستند حوزه فقهی نجف از زمان شیخ مفید پایه‌ریزی شد. با این حال محقق بزرگ مرحوم حاج آقابزرگ طهرانی، مولف کتاب ارزشمند «الذریعه الی تصانیف شیعه» در مقدمه کتاب تفسیر تبیان تصنیف شیخ طوسی، عقیده دارد که قبل از هجرت شیخ طوسی به نجف اشرف، این مکان به خاطر وجود مر قد مطهر امام علی (علیه‌السلام)، محل علما و جایگاه دانش و معرفت بوده است. ولی حوزه علمیه و نظم و برنامه مرتب درسی و کوشش‌های حوزه ای از زمان هجرت شیخ طوسی به نجف شکل گرفته است

اسفند 1360 در حالی آغاز شد که سازمان منافقین با انجام عملیات‌های تروریستی گسترده باعث قتل عام و سیع مردم شدند. به گزارش روزنامه کیهان در 3 اسفند 1360 «در سالروز کودتای انگلیسی رضاخان در تهران؛ عوامل آمریکا با انفجار بمب عده‌ای کارگر و دانش‌آموز را قطعه قطعه کردند». خبر ترورهای متعدد سازمان در این‌روزها در مطبوعات بازتاب گسترده‌ای داشت. خبر ترور و شهادت سه عضو جهاد دانشگاهی به دست سازمان از جمله‌ این خبرها است. بنابر گزارش روزنامه جمهوری اسلامی در 6 اسفند 1360 سه عضو سازمان منافقین با لباس مبدل سپاه، خودروی شخصی حامل سه کارمند جهاد دانشگاهی تهران به نام‌های«محمدعلی نماززاده»، «حسینعلی شایسته مهر» و «رضایی» را متوقف و پس از پیاده نمودن آن‌ها از خودرویشان، به سوی آن‌ها آتش می‌گشایند.

رضاخان فرمانده دیویزیون (لشکر) قزاق، در۳اسفند۱۲۹۹دست به کودتا زد و پس از مدتی توانست در ایران به قدرت برسد. در این میان، انگلیس به عنوان پشتیبان و طراح کودتا، نقش زیادی در روی کار آمدن رضاخان داشت. آنهاپس از جنگ جهانی اول به دنبال تسلط بلامنازع بر ایران بودند و با عدم موفقیت در قرارداد۱۹۱۹و پیروزی بلشویک‌ها در روسیه، تصمیم گرفتند با روی کار آوردن رژیمی در ایران، منافع خود را در منطقه حفظ کند.

کودتای سوم اسفند 1299، در فضایی از رعب و وحشت به ثمر رسید و در درجه نخست نمادی بود از موفقیت اشرافیت مالی بریتانیا و حکومت هند انگلیس بر اشرافیت زمینداری که حفظ منافع بریتانیا را ز طریق قرارداد 1919 میسر می‌دید. گرچه انگلیس مظهری است از پیوند میان زمین‌داری بزرگ و اشرافیت مالی و در این کشور پیوند مزبور امری است عادی، اما تنازعی آشکار بین محافل بزرگ سرمایه‌سالار این کشور بر سر مسئله ایران و مشخصا کودتای سوم اسفند 1299 و تحولات بعد از مشروطه به چشم می‌خورد.

به دنبال قیام گسترده مردمی 29 بهمن 1356 در تبریز در چهلم شهدای قم، رژیم پهلوی در اقدامی این قیام را به غیر ایرانیان نسبت داد، سفارت آمریکا مایل بود دلایل کافی و مستند رژیم را درباره دخالت خارجیان در وقایع تبریز بپذیرد. اما رژیم، هیچ مدرکی برای ارائه نداشت. رژیم برای این‌که نشان دهد از پشتوانه مردمی برخوردار است، در تبریز یک راهپیمایی به نفع خود برگزار کرد. اما سفارت تأکید داشت؛ دهقانان روستایی با اجبار دولت در این اجتماع شرکت کرده‌اند. از این رو سفارت در گزارش‌های متعدد، قیام مردم تبریز را تجلی احساسات مذهبی و یک مبارزه مستقیم علیه رژِیم می‌دانست.

ویلیام شوکراس نویسنده معروف هفته‌نامه "آبزرور" و "واشنگتن پست" درباره اوضاع ایران بعد از اجرای برنامه اصلاحات ارضی می‌گوید: اصلاحات ارضی که قرار بود به روستاییان کمک کند، رفته رفته به زانو درآمد. اکنون آشکار شده بود که یکی از اهداف اصلاحات ارضی نه آزاد ساختن دهقانان،‌بلکه تقویت کنترل حکومت مرکزی بر زندگی آنان بوده است. افزون بر آن ایجاد مؤسسات کشت و صنعت به وسیله بانک‌ها و شرکت‌های چند ملیتی اروپایی و امریکایی تشویق می‌شد. در فاصله 1970 تا 1976 بیش از 50 هزار روستایی از زمین‌های خود محروم شدند، آن هم به خاطر هیچ. چون کلیه مؤسسات کشت و صنعت مدرن با شکست روبه‌رو شدند.

ابوالحسن بنی‌صدر، رضا پهلوی، مهدی بازرگان و سازمان مجاهدین خلق از جمله مخالفین صدور حکم ارتداد سلمان رشدی بودند.

قاطعیت و سازش‌ناپذیری یکی از ویژگی‌های مهم امام خمینی بود که از ایشان رهبری بی‌بدیل و موفق ساخت. امام از همان ابتدای نهضت، هرگونه سازش با رژیم و حامیان آن را محکوم می‌کردند. در ماه‌های منتهی به پیروزی انقلاب نیز ایشان در مواجهه با برخی سیاسیون که پیشنهاد سیاست «گام به گام» را مطرح می‌کردند، به شدت مخالف بودند. علاوه بر این ایشان به واسطه‌های بین‌المللی هم که حامل پیشنهاد سازش بودند، با قاطعیت پاسخ رد می‌دادند. سرانجام، این سازش‌ناپذیری امام خمینی بود که راه را برای ساقط کردن نظام 2500 ساله شاهنشاهی هموار نمود و این مهم در 22 بهمن 1357 محقق شد.