نفت را ارزان نمی‌کنیم

پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ قیمت نفت در سال 1974/1353 چهار برابر شد و به بشکه‌ای ۱۲ دلار رسید. این افزایش قیمت تأثیرات زیادی بر کشورهای صادرکننده نفت خاورمیانه داشت که سال‌ها تحت سلطه قدرت‌های اقتصادی جهان بودند که کنترل کالاهای حیاتی را در دست داشتند. شرایط در کشورهای صادرکننده نفت خاورمیانه تغییر کرد و شروع به جمع‌آوری ثروت و دارایی کردند و همین امر، به دلیل هزینه درآمدها برای خریدهای نظامی تنش‌های سیاسی در خاورمیانه را وخیم‌تر کرد.

سازمان کشورهای صادرکننده نفت و گاز (OPEC) مرکب از ۱۲ کشور است که شامل ایران، ۷ کشور عربی از جمله عراق، کویت، لیبی، قطر، عربستان سعودی و امارات بعلاوه ونزوئلا، اندونزی، نیجریه و اکوادور است که در کنفرانس شهر بغداد در روز ۱۴ سپتامبر سال ۱۹۶۰ شکل گرفت. مهم‌ترین وظیفه اوپک، تثبیت قیمت نفت بود، اما پس از شوک نفتی، اختلافاتی میان کشورهای اوپک و به خصوص ایران و عربستان برای تعیین قیمت نفت وجود داشت. این اختلافات در مذاکرات مقامات نیز مشاهده می‌شد. گزارشی که در پی می‌آید  سندی به تاریخ 25 دی ماه 1355 است که حاوی مذاکرات مقامات ایرانی با مقامات شرکت نفت BP بر سر اختلاف قیمت نفت و میزان برداشت آن است.

شرکت ملی نفت ایران

NATIONAL IRANIAN OIL COMPANY

محرمانه

25/10/2535

مذاکرات معموله با آقای ساتکلیف عضو هیئت مدیره و مسئول امور خاورمیانه

شرکت نفت BP راجع به برداشت نفت در اوایل سال 1977

ساعت 9 صبح روز شنبه 25 دی ماه 2535 شاهنشاهی (15 ژانویه 1977) آقای Sutcliffe  عضو هیئت مدیره بی‌پی و مسئول امور خاورمیانه آن شرکت به اتفاق آقای Clinch نماینده BP در تهران در دفتر جناب آقای دکتر اقبال حضور یافته و مطالب زیر را مطرح نمودند. آقای دکتر پرویز مینا مدیر امور بین‌المللی و آقای نقی بنی‌ریاح معاون مدیر برنامه‌ریزی تلفیقی نیز حضور داشتند.

آقای ساتکلیف ابتدا اظهار داشتند که وضع مبهم و نامشخص که در بازار نفت و قیمت آن حاصل شده است، وضع ما را خیلی پیچیده نموده است. دو کشور از 13 کشور اوپک قیمت نفت را 5درصد افزایش داده‌اند، از 11 کشور دیگر نیز بعضی‌ها (اندونزی) فقط 6 درصد قیمت نفت خود را بالا برده است و عراق نیز با اینکه ظاهرا از تصمیمات 11 کشور تبعیت می‌کند، عملا قیمت نفت خود را نامشخص نگه داشته و به مشتریان خود از جمله خود ما اظهار داشته است که قیمت نفت بالا رفته است و برویم در این مورد مذاکره نماییم.

نتیجه این تصمیمات این شده است که اکنون در حوزه خلیج فارس دو جریان عمده نفت (نفت عربستان و نفت ایران) دارای دو قیمت متفاوت می‌باشند. ظاهرا عربستان سعودی می‌خواهد در سه ماهه اول سال 1977 روزانه ده میلیون بشکه تولید و به فروش برساند و تا اواخر سال میزان تولید را به 11 تا 11/5 میلیون بشکه در روز برساند. امارات متحده نیز بیش از 2 میلیون بشکه در روز تولید و فروش خواهند داشت.

عربستان سعودی مضافا در نظر دارد و به خریداران نفت خود نیز اخطار کرده است که افزایش قیمت برای مصرف کننده نباید بیش از 5 درصد باشد. بدین‌ترتیب در مورد نفت خامی که در عملیات خود صرف می‌نماییم، با وجود اینکه قیمت خرید ما از شما 1/19 دلار در مورد نفت سبک و 1/16 دلار در مورد نفت سنگین افزایش یافته است، ما فقط می‌توانیم 60 سنت آن را از مشتریان خود دریافت نماییم و حتی اگر «قیمت بازار» معادل متوسط افزایش قیمت نفت خام تعیین گردد، ما فقط می‌توانیم از بابت نفت شما حدود 90 سنت الی یک دلار از مشتریان خود دریافت داریم و به عبارت دیگر هر بشکه 20 سنت ضرر باید بکنیم. این وضع نامطلوب هم اکنون بر روی معاملات و فروش‌های دیگر ما نیز اثر گزارده است، به طوری که اطلاع دارند قسمتی از نفت ایران را ما به مشتریان و اشخاص ثالث می‌فروشیم. تاکنون یکی از این مشتریان خریدهای خود را برای سه ماهه اول سال معلق کرده است و یک مشتری دیگر درصدد تعلیق بوده و دو مشتری عمده دیگر ما نیز خریدهای خود را تقلیل داده‌اند.

تحت شرایط فوق ما باید بسیار محتاطانه اقدام نماییم و بدین منظور BP در نظر دارد در سه ماهه اول یا حداقل در چند هفته آینده فقط 1/2 میلیون بشکه در روز از ایران برداشت نماید و چنانچه این رقم به نسبت مساوی به برداشت تمام اعضای کنسرسیوم تعمیم داده شود، جمع برداشت کنسرسیوم از ایران در این مدت حدود 3 میلیون بشکه در روز خواهد بود و تا زمانی که اوضاع به همین صورت باقی بماند، احتمال تغییر ارقام برداشت خیلی کم است.  

اگر به خاطر داشته باشند، قبلا طی مذاکرات غیر رسمی گفته بودیم که به سبب ذخیره‌سازی زیاد در کشورهای مصرف‌کننده، متوسط برداشت کنسرسیوم از ایران در سه ماهه اول سال 1977، حدود 4 میلیون بشکه در روز برآورد می‌گردد، ولی اکنون با اقدامات نامساعد عربستان سعودی، این رقم به 3 میلیون بشکه در روز تقلیل خواهد یافت، زیرا عربستان سعودی تولید و فروش خود را از8/5 میلیون بشکه در روز به 10 میلیون بشکه در روز افزایش می‌دهد. طبق اطلاعات غیررسمی قرار است آقای زکی یمانی در ظرف هفته آینده در لندن با شرکت‌ها مذاکره کرده و جزئیات ترتیبات فروش خود را اعلام نماید.

سوال گردید آیا شما در نظر دارید اختلاف 3 میلیون و 4 میلیون بشکه در روز را از آرامکو خریداری نمایید؟

آقای ساتکلیف توضیح دادند که هنوز کسی نفت ارزان به ما عرضه نداشته است. حقیقت این است که ما محاسبه کردیم که کنسرسیوم در سه ماهه اول سال 1977 حدود 4 میلیون نفت از ایران برداشت نماید، تا هم در عملیات دست پایین خود مصرف کند و هم به مشتریان دیگر بفروشد، ولی حالا ناچار هستیم ذخایر موجود خود را به کلی تقلیل داده و برداشت خود از ایران را به 3 میلیون بشکه در روز محدود نماییم و بدین‌ترتیب ضررهای خود را به حداقل برسانیم. سوال شد که پس از تمام شدن ذخایر موجود چه کار خواهید کرد. آقای ساتکلیف جواب دادند نمی‌دانم، ولی مسلما ما سعی نخواهیم کرد که نفت بیشتری فروخته و ضرر بیشتری بنماییم. طبق مندرجات روزنامه نیویورک تایمز ظاهرا بی‌پی و همه دنیا می‌توانند مشتریان عربستان سعودی باشند، اگر نفت را به قیمت ارزان‌تر به ما بدهند، از عربستان خریداری خواهیم کرد. به هر صورت باید به استحضار عالی برسانم که ابهام و پیچیدگی مخصوصی در بازار نفت پیدا شده است و وضع به هیچ وجه روشن نیست.

جناب آقای دکتر اقبال فرمودند: اولاً باید به شما بگویم که از نظر ما وضع کاملا مشخص و عاری از ابهام است. قیمت نفت به میزان 10 درصد به وسیله 11 کشور اوپک افزایش داده شده است و دو کشور دیگر 5 درصد اضافه نموده‌اند و اگر شما فکر می‌کنید تغییری در این تصمیم داده خواهد شد، کاملا اشتباه می‌کنید. من دستور دارم به شما ابلاغ نمایم ما هیچ‌گونه تغییری در تصمیمات 11 کشور اوپک به عمل نخواهیم آورد و اگر پول و درآمد کمتری داشتیم، مسلما خریدهای خودمان را از شما و سایر کشورهای صنعتی تقلیل خواهیم داد. ما فکر نمی‌کنیم عربستان سعودی به عنوان عامل و دستور بگیر از دیگران بتواند تصمیمات و نظرات خود را به ما دیکته کند. حال خواهیم دید که چه پیش می‌آید. شما باید توجه داشته باشید که در صورت لزوم ما می‌توانیم مانند سال‌های پیش با پول و درآمد کمتری زندگی کرده و اجرای بعضی از طرح‌های خود را به سال‌های بعد موکول نماییم.

به طوری که در اعلامیه شرکت ملی نفت ایران ذکر شده است، هر مشتری یا شرکتی که دبه بکند و یا نسبت به قیمت نفت ما اعتراض بنماید، در لیست سیاه ما قرار خواهد گرفت. در نتیجه این اخطار بعضی از شرکت‌های آمریکایی و اروپایی و ژاپنی اعتراض خود را پس گرفته و برداشت‌های خود را انجام دادند، شما هم اگر بخواهید برداشت خود را به نحو نامعقولی تقلیل بدهید، از دریافت تخفیف مخصوص 16 سنت محروم خواهید گردید و از آن پس با شما نیز مانند سایر مشتریان رفتار خواهیم کرد.

به طور کلی باید توجه داشته باشید که دو عضو از 13 عضو اوپک نمی‌توانند نظرات خود را به 11 کشور دیگر تحمیل نمایند. اگر ما همین الان تصمیم بگیریم نفت به بازار عرضه نکنیم، وضع شما چه خواهد شد!

به‌علاوه امروز اطلاع حاصل نمودم که هیئت دولت کویت بالاتفاق تقاضای تخفیفی که در قیمت نفت از طرف مشتریان شده بود، رد کرده است و وزیر خارجه عراق هم توضیحاتی در این مورد به ما داده است و گفته است تغییری در تصمیمات قطر اوپک نخواهند داد و مذاکرات آنها با مشتریان محدود به Differentialها خواهد بود.

آقای ساتکلیف اظهار نمودند که از لحاظ بی‌پی حذف تخفیف 16 سنت موضوع را مشکل‌تر و پیچیده‌تر خواهد نمود و اگر خدای نکرده روزی نفت ایران بسته شود، بی‌پی بالاخره به حیات خود ادامه خواهد داد، زیرا قسمت اعظم منافع ما اکنون از دریای شمال تامین می‌گردد. در حدود 500 هزار بشکه از دریای شمال تولید می‌نماییم و در صورت عدم دریافت نفت از ایران ناچار 1/5 میلیون بشکه نیز از جاهای دیگر مثلا عراق و غیره می‌توانیم بخریم، ولی البته ما در روابط خود با ایران حتی‌الامکان مسائل درازمدت را در نظر داشته و به همین لحاظ در مواردی از منافع کوتاه مدت خود صرف‌نظر می‌نماییم و بنده شخصا امیدوارم که همیشه از ایران نفت بخریم.

در روابط طولانی گذشته ما با ایران، بحران‌ها و مسائلی پیش آمده و حل و فصل شده است، اشکال اساسی ما در حال حاضر این است که ما باید نفت و مواد نفتی بفروشیم و چون دو قیمت موجود است، اول یا مقدار نفت ارزان‌تر به فروش می‌رود. به طور کلی ما نماینده فروش شما هستیم و تا حدى منافع مشترک داریم، ولی شخص دیگری نفت را ارزان‌تر از ما بفروش می‌رساند و سبب ایجاد اشکال گردیده است. امید ما این است که بالاخره و بزودی عربستان سعودی قیمت نفت خود را افزایش داده و به این وضع نابسامان خاتمه داده شود. نظر شما چیست و چه اقدامی در این مورد به عمل می‌آید؟

ضمنا باید به استحضار برساند که ما چندان اطمینانی به رویه کشورهای عرب عضو اوپک نداریم. هم‌اکنون آقای یمانی با وزرای کشورهای مختلف عربی تولیدکننده نفت در حال مذاکره است و فعالیت‌های زیادی به عمل می‌آید و ما نمی‌دانیم که آیا این کشورها در اجرای تصمیمات متخذه در قطر، کماکان ثابت قدم باقی خواهند ماند یا نه؟

وضع عراق برای ما هرگز روشن نیست. به مشتریان خود و از جمله شرکت ما اطلاع داده‌اند که قیمت نفت افزایش یافته است و جهت مذاکره در این مورد دعوت شده‌اند (در صورتیکه در مورد Differential ها فقط کافی است حداقل مجاز کمیسیون اقتصادی اوپک را به کار برده و به مشتریان ابلاغ نمایند). کویت ناچار است در مورد تولید از نواحی ساحل بي‌طرف با عربستان کنار بیاید، زیرا هر دو از یک میدان تولید و فروش می‌نمایند. بعضی از میدان‌های کوچک دیگر نیز در ابوظبی و قطر وضع مشابهی دارند.

بطور کلی فقط ایران وضع خود را کاملا مشخص و روشن نموده و جزئیات افزایش قیمت را به شرکت‌ها اعلام داشته و تصریح نموده است که در ژوئیه ۱۹۷۷، ۵ درصد به قیمت نفت اضافه خواهد شد. سایر کشورها اغلب میزان افزایش در ژوئیه را تصریح ننموده‌اند و فقط گفته‌اند افزایش خواهد یافت.

البته واقف هستند که افزایش میزان تولید عربستان سعودی مالاً منجر به کاهش برداشت از ایران و کویت می‌گردد که حدود ۵۰۰ هزار بشکه در روز از کویت و یک میلیون بشکه در روز از ایران تقلیل می‌یابد. آقای ساتکلیف اضافه کردند در مورد کویت اظهار شده است، ما هم تخفیف خواسته‌ایم. در صورتی که چنین چیزی در بین نبوده و ما از کویت تقاضای تخفیف ننموده‌ایم، چنانچه از ایران نیز تخفیف نخواسته‌ایم. ضمناً توجه جنابعالی را به این نکته جلب می‌نماید که بنده به عنوان نماینده کنسرسیوم به حضور نرسیده‌ام، فقط به عنوان بی‌پی می‌خواهم وضع مبهم و مشکل خود را تشریح کرده و اطلاع بدهم که در شرایط فعلی میزان برداشت ما حدود 1/2 میلیون بشکه در روز خواهد بود. میزان برداشت ما از کویت نیز تقلیل یافته و از 450 هزار بشکه که قرارداد داشتیم، به حدود 240 هزار بشکه در روز رسیده است. (در اواخر سال ۱۹۷۶ میزان برداشت ما حدود 650 هزار بشکه در روز بوده است).

از آقای ساتکلیف سوال گردید «قیمت متوسط بازار» در کشورهای مصرف‌کننده که به آن اشاره گردید، چگونه و به وسیله چه مقامی تعیین می‌گردد. آقای ساتکلیف توضیح دادند که این قیمت ممکن است به وسیله IEA یا کشورهای مصرف‌کننده به صورت انفرادی تعیین گردد. بطور کلی هر شرکت باید قیمت نفت خریداری شده و هزينه حمل و تصفيه و توزیع خود را نشان دهد تا میزان منفعت و قیمت عرضه شده به مشتری تعیین و مورد تصویب دولت‌های مربوطه مصرف‌کننده قرار گیرد و از آنجایی که قیمت تمام شده نفت خام برای شرکت مثلا ESSO کمتر از بی‌پی است، لزوماً مصرف‌کنندگان از اسو خریداری بیشتری به عمل آورده و میزان فروش بی‌پی تقلیل می‌یابد. البته توجه دارند که حدود ۹۰ درصد از نفت بی‌پی از افزایش ۱۰ درصد برخوردار است، در صورتی که شرکت‌های آمریکایی مانند تکزاکو و غیره فقط ۱۰ درصد نفت گران قیمت دارند و حدود ۹۰ درصد از نفت آنها، فقط ۵ درصد افزایش قیمت پیدا کرده است، به‌طوری که در مورد بی‌پی اولاً هر بشکه نفت ۲۰ سنت ضرر میکنیم و ثانیا میزان فروش تقلیل می‌یابد.

یکی از طرق اصلاح این وضع نامطلوب، ایجاد «صندوق تساوى منافع» یا Equalization Fund است که ظاهراً به وسیله IEA تحت مطالعه است. در صورت ایجاد این صندوق ممکن است متوسط افزایش قیمت مثلا 8% تعیین گردد و شرکت‌هایی که به سبب دریافت نفت ارزان‌تر منافع بیشتری می‌برند، منافع اضافی را به صندوق بپردازند تا جبران ضرر شرکت‌هایی که نفت گران‌تر باید بخرند، بشود، ولی البته چنین صندوقی هنوز ایجاد نگردیده و حتی اگر مورد تصویب قرار گیرد، تاسیس و اجرای مقررات آن ماه‌ها طول خواهد کشید.

جناب آقای دکتر اقبال فرمودند با اینکه شما ادعا دارید فقط بعنوان نماینده بی‌پی صحبت می‌کنید، درعین حال کل برداشت کنسرسیوم را ۳ میلیون بشکه در روز برآورد کرده‌اید، بعلاوه در ده روز گذشته شما و CFP بالنسبه حتى کمتر از شرکت‌های آمریکایی برداشت نموده‌اید. جناب آقای دکتر اقبال سپس با لحن نیمه جدی اضافه نمودند که از گفته‌های شما باید نتیجه گرفت که زکی یمانی به شما وعده فروش نفت داده است. (آقای ساتکلیف توضیح دادند که برداشت ۱۰ روز را نباید ملاک عمل گرفت و ای کاش یمانی نفت ارزان به بی‌پی می‌داد).

جناب آقای دکتر اقبال فرمودند لازم است که شما نظرات خود را به شرحی که در اینجا ذکر کردید، به صورت کتبی به ما بدهید تا هم وضع ما روشن گردد و نسبت به تعدیل بودجه و برنامه‌های خود اقدام نمائیم و هم چنانچه با عکس‌العمل‌های ما مواجه گشتید، علل آن برشما پوشیده نماند.

شما در تمام طول روابط خود با ما همیشه از ما استفاده برده‌اید و به اعراب تسلیم شده‌اید و اعراب نیز از نتیجه زحمات و تلاش‌های ما برخوردار بودند. به هر صورت مجددا متذکر می‌شوم چنانچه بخواهید نسبت به قیمت نفت ما اعتراض کرده و دبه بکنید، بلافاصله در لیست سیاه ما قرار خواهید گرفت و اگر برداشت‌های خود را نیز به میزان نامتعادل و نامعقولی تقلیل بدهید، از دریافت ١٦ سنت تخفیف مخصوص محروم خواهید گردید.